Ε.Ε: Ο Βορράς οδηγεί τον Νότο στον φαύλο κύκλο ύφεσης - ελλειμμάτων

Αγνοώντας προειδοποιήσεις σοβαρών οικονομικών αναλυτών, οι Ευρωπαίοι ηγέτες στρέφονται σε μια περιοριστική δημοσιονομική πολιτική γερμανικής κοπής που κινδυνεύει να ανακόψει την έξοδο από την ύφεση. Διακυβεύουν έτσι την επιτυχία της πιο σημαντικής απόφασής τους απέναντι στην εξαπλούμενη κρίση χρηματοδότησης κρατικών χρεών: το να αποδώσει αντί να μεταθέσει μόνο χρονικά το πρόβλημα ο μηχανισμός στήριξης που συγκρότησαν.

Ήδη από την περασμένη εβδομάδα επισημαινόταν ο κίνδυνος τα πρόσθετα μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται στην Ισπανία και την Πορτογαλία να τις ξαναρίξουν στην ύφεση, την πρώτη ιδίως, δυσκολεύοντας έτσι ακόμα περισσότερο τη μείωση των ελλειμμάτων. Μόλις υιοθετήθηκαν τα μέτρα στη Μαδρίτη, η υπουργός Οικονομίας Έλενα Σαλγάδο αναθεώρησε την πρόβλεψη για την ισπανική μεγέθυνση φέτος - σε 1,3% από 1,8% - και γνωρίζουμε ότι οι κυβερνητικές προβλέψεις συχνά αποδεικνύονται αισιόδοξες.

Στην Ελλάδα άλλωστε το αρνητικό ενδεχόμενο ενός φαύλου κύκλου ύφεσης-ελλειμμάτων συζητείται μήνες τώρα. Όμως ακόμα και ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος Καν, χωρίς διόλου να αμφισβητεί τα περιοριστικά μέτρα στις χώρες της Ιβηρικής, ούτε σʼ εμάς προφανώς, δεν κρύβει την ανησυχία του για τις πολιτικές που προωθούν πλέον η Γαλλία και η Γερμανία. «Οι μεγάλες χώρες δεν θα πρέπει να επιβραδύνουν πολύ γρήγορα, διαφορετικά θα ανακόψουν την ανάπτυξη», δήλωνε την Πέμπτη στη γαλλική τηλεόραση. Και θεωρούσε ότι ο στόχος για έλλειμμα 3% του ΑΕΠ μέχρι το 2012-2013 δεν θα πρέπει να είναι απαράβατος νόμος.

Κάτω από την πίεση της Γερμανίας - κάτι σαν «αντάλλαγμα» για τη χρηματοδότηση του μηχανισμού στήριξης άλλων, «άσωτων» χωρών, που με κόπο ψήφισαν δύο φορές οι βουλευτές της χώρας, για την Ελλάδα προ δέκα ημερών, προχθές τον μεγάλο για όποια χώρα τον χρειαστεί - συνήλθαν την Παρασκευή στις Βρυξέλλες σε «ομάδα εργασίας» οι υπουργοί Οικονομικών υπό τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν Βαν Ρομπόι για να συζητήσουν νέους, αυστηρότερους κοινούς κανόνες δημοσιονομικής διαχείρισης, που προβλέπουν σκληρές κυρώσεις για όποια χώρα τυχόν τους παραβιάσει. Σε αυτήν την πρώτη συνεδρίαση οι εισηγήσεις του Γερμανού υπουργού Βόλφγκανγκ Σόιμπλε βρήκαν καλή υποδοχή σύμφωνα με τις πρώτες ανταποκρίσεις του γερμανικού Τύπου, αν και όχι, πάντως, μέχρι του σημείου να τροποποιηθεί η Συνθήκη για να χάνουν το δικαίωμα ψήφου χώρες που παραβιάζουν τους συμφωνημένους κανόνες.

Συντονισμός, αλλά πώς;

Αναμφίβολα, την ανάγκη πολύ καλύτερου συντονισμού μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης στις δημοσιονομικές τους πολιτικές την κατέδειξε η παρούσα κρίση, καθώς στην πράξη έχει αχρηστευθεί το Σύμφωνο Σταθερότητας. Καλύτερος συντονισμός δεν σημαίνει όμως η Γερμανία να ακολουθεί πιστά την «ενάρετη» πολιτική που έχει προδιαγράψει στο Σύνταγμά της, δημόσιο έλλειμμα που να μην υπερβαίνει το 0,35% του ΑΕΠ (σε ισχύ από το 2016), και να θέλει να την επιβάλει πανομοιότυπα στο σύνολο των υπολοίπων χωρών. Εφόσον υιοθετηθεί τελικά μια τέτοια γραμμή και αν εφαρμοστεί στην πράξη με τα σημερινά δεδομένα, μπορεί να ωθήσει την Ευρώπη σε βαθιά και μακροχρόνια ύφεση. Δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η έκβαση της ομάδας Ρομπόι - υπουργών Οικονομικών, μέσα Ιουνίου αναμένεται το πόρισμά της. Διόλου ευοίωνη δεν ακούστηκε όμως η συζήτηση που άνοιξε την Πέμπτη ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, για την ένταξη μιας απαγόρευσης των ελλειμμάτων και στο γαλλικό σύνταγμα, την ώρα που παλαιότερες συστάσεις της υπουργού Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ να ενισχύσει η Γερμανία την εσωτερική της ζήτηση - αυξάνοντας μισθούς και μειώνοντας έμμεσους φόρους, για παράδειγμα - δεν επαναλαμβάνονται.

Αξιέπαινη γενικά και αφηρημένα, η υιοθέτηση ενός «χρυσού κανόνα» που θα απαγόρευε τη δημιουργία καταναλωτικών δημοσίων ελλειμμάτων, δεν θα ήταν μόνον εντελώς εκτός τόπου και χρόνου στις τωρινές συνθήκες της κρίσης, που προπάντων ενδιαφέρει, αλλά ακόμα και πέρα από την κρίση, όσο δεν αντιμετωπίζονται οι μεγάλες εσωτερικές ανισορροπίες στην Ευρωζώνη. Ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών που όντως επιβάλλεται θα σήμαινε σήμερα μια πιο επεκτατική πολιτική στις χώρες που έχουν συγκριτικά χαμηλότερο δημόσιο χρέος και έλλειμμα και ταυτόχρονα πλεονάσματα στο εξωτερικό τους ισοζύγιο: στη Γερμανία δηλαδή κατά πρώτο λόγο, αλλά και στη Γαλλία, την Ολλανδία, την Αυστρία. Γιατί έτσι θα αύξαναν τη ζήτησή τους για εισαγωγές από τις χώρες που είναι αναγκασμένες σε μια μεγάλη προσπάθεια μείωσης δημοσίων δαπανών και αύξησης εσόδων για να ελέγξουν εκρηκτικά ελλείμματα και χρέος, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία. Η προσπάθεια αυτή οδηγεί τις εθνικές τους οικονομίες στην ύφεση και σε αυξανόμενη ανεργία, οπότε θα πέφτουν τα φορολογικά τους έσοδα, με κίνδυνο το έλλειμμα και το χρέος τους να μην μπορούν να μειωθούν, εξέλιξη που θα τραβούσε ολόκληρη την Ευρωζώνη προς τα κάτω. Από την ύφεση μπορεί να τις συγκρατήσει η αύξηση της ζήτησης για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγουν στις άλλες χώρες, πριν από όλες στη Γερμανία.

Πληθαίνουν ωστόσο οι καλές προτάσεις...

Την άποψη αυτή τεκμηριώνει μήνες τώρα ο αρθρογράφος των Financial Times Μάρτιν Γουλφ, που επανήλθε και την περασμένη εβδομάδα: Για τις περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης, γράφει, είναι ανέφικτη η επιστροφή στη δημοσιονομική σταθερότητα χωρίς επιστροφή στη μεγέθυνση. Αλλά για χώρες με μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα η μεγέθυνση αυτή πρέπει να προέλθει από τις εξαγωγές τους. Να σημειώσουμε άλλωστε ότι, σε αντιδιαστολή με την Ελλάδα, στην Ισπανία και την Ιρλανδία η κρίση προήλθε από το πολύ μεγάλο ιδιωτικό χρέος, φούσκες ακινήτων και δανεισμού που σπάζοντας προκάλεσαν βαθιά ύφεση, με συνέπεια την έκρηξη των δημοσίων ελλειμμάτων. Και εδώ ο Γουλφ επισημαίνει την αστάθεια του ιδιωτικού τομέα ο οποίος, αποταμιεύοντας υπερβολικά σε μερικά μέρη και ξοδεύοντας, παίρνοντας δάνεια και δανείζοντας υπερβολικά σε κάποια άλλα, συνιστούσε τεράστια αποσταθεροποιητική δύναμη στην Ευρωζώνη. Όσον αφορά τέλος την επιβολή αυστηρών κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας τούτη την ώρα, ο Γουλφ σαρκάζει: «Η δεύτερη σε μέγεθος οικονομία της Γης οδεύει προς το να υιοθετήσει την προκεϋνσιανή δημοσιονομική πειθαρχία» - που γνωρίζουμε πού οδήγησε τη δεκαετία του 1930...

Από εντελώς διαφορετική ιδεολογική αφετηρία εξάλλου, ο καθηγητής Μισέλ Αλιετά υποστηρίζει επίσης ότι οι χώρες με χαμηλότερο δημόσιο χρέος - κάτω από το 90% του ΑΕΠ τους - θα πρέπει να αυξήσουν τη ζήτησή τους ώστε εκείνες που έχουν καταδικαστεί στη δημοσιονομική εξυγίανση να έχουν μια μεγέθυνση 2% τουλάχιστον για να αντιστρέψουν τη δημοσιονομική επιδείνωση. Σε κάθε περίπτωση, υποστηρίζει, η Ευρωζώνη δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς ένα μηχανισμό δημοσιονομικών μεταβιβάσεων μεταξύ των χωρών και θετικά κρίνει τις πρόσφατες αποφάσεις. Για να επανέλθει όμως η μεγέθυνση ζητά να συνδεθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με τη μακροοικονομική διαχείριση, προτείνοντας, για παράδειγμα, έναν ενιαίο φόρο άνθρακα που θα χρηματοδοτούσε εκπαίδευση και έρευνα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. (Το άρθρο δημοσιεύεται στα σημερινά "Ενθέματα".)

Αλλά και στη Γερμανία, όπου κυριάρχησε ένας δογματισμός κατά των ελλειμμάτων και των χωρών που τα δημιούργησαν, ακούγονται ευτυχώς και νηφάλιες φωνές: Σε έκδοση του Ιδρύματος Φρίντριχ Έμπερτ (που πρόσκειται στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) με τίτλο «Η Ευρωζώνη σε δοκιμασία: Μπορεί ακόμα να σωθεί η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση;» καταρρίπτονται τέτοιες προκαταλήψεις, δείχνοντας πόσο ωφελήθηκε η Γερμανία από την ελλειμματική ανάπτυξη των μεσογειακών χωρών. Και αναπτύσσεται η άποψη ότι ένα οικονομικά βιώσιμο Σύμφωνο Σταθερότητας θα συντόνιζε τη μείωση των πελώριων ελλειμμάτων και πλεονασμάτων στο ενδοευρωπαϊκό εμπόριο, υποστηρίζεται εκεί μεταξύ άλλων, ενώ ένα πιο βάναυσο Σύμφωνο με την επικρατούσα δημοσιονομική λογική θα όξυνε το πρόβλημα. Μετά τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων δεν φαίνονται εξωπραγματικές οι εκτιμήσεις ότι επίκειται η διάλυση της Ευρωζώνης, όσο δεν τίθεται σε νέες βάσεις. Αλλά αυτό θα προϋπέθετε να εγκαταλειφθεί η απλοϊκή γερμανική άποψη, ότι κάθε χώρα ευθύνεται για τα δικά της προβλήματα, και να ενισχυθεί η υπευθυνότητα της μιας χώρας για την άλλη, η αλληλεγγύη, καταλήγει ο Τόμας Φρίκε στο πρώτο άρθρο της έκδοσης.