Ατελές οικοδόμημα της ΕΕ, ατελής μορφή δημοκρατίας με έλλειμμα αποτελεσματικότητας, απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών
Γεράσιμος Μοσχονάς, Συνέντευξη στους Ιουλ. Λειβαδίτη- Ν. Νενεδάκη, Rethinking Greece, Greek News Agenda, 03/12/2016
Ο πολιτικός επιστήμονας Γεράσιμος Μοσχονάς μίλησε στον αγγλόγλωσσο ιστότοπο της Γενικής Γραμματείας Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας Rethinking Greece / Greek News Agenda για την δημοκρατία στην ΕΕ, για τις προοπτικές της Αριστεράς στην Ευρώπη, για τη δομή του ελληνικού κράτους και την πολιτική νεωτερικότητα. Στο τέλος αναφέρθηκε στο ερώτημα, άν ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σε θέση να προωθήσει προοδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα.
Ένα από τα βασικά συμπεράσματα μιας έρευνας σε εθνική κλίμακα, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα υπό την επίβλεψή σας από το ίδρυμα diaNEOsis, είναι η εδραίωση ενός νέου είδους ευρωσκεπτικισμού στην Ελλάδα. Πώς σχετίζεται η τάση αυτή με παρόμοιες τάσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη;
Μέχρι και την κρίση του 2009, η Ελλάδα ήταν χώρα που επιδείκνυε αξιοσημείωτα φιλική διάθεση προς την ΕΕ. Ωστόσο, από την έναρξη της κρίσης το 2009, μια σημαντική αλλαγή τεκμηριώνεται στα πορίσματα του Ευρωβαρομέτρου και έχει διερευνηθεί σε μεγαλύτερο βάθος στην έρευνα του Dianeosis και στις ομάδες όπου εστίασε το Dianeosis. Η Ελλάδα, μια χώρα που ήταν στην πρώτη γραμμή του φιλο-ευρωπαϊσμού, είναι πλέον ουραγός. Ενώ υπάρχει ακόμη πλειοψηφική στήριξη για την παραμονή στην ΕΕ και στη ζώνη του ευρώ, σχεδόν όλοι οι άλλοι δείκτες (έγκριση ή μη από τους πολίτες στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμπιστοσύνη στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, το πως αντιλαμβάνονται τα οφέλη από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ κλπ), είτε έχουν μειωθεί δραματικά ή κατέρρευσαν εντελώς. Στην παραδοσιακό άξονα που αρχίζει από τον φιλο-ευρωπαϊσμό και καταλήγει στον ευρωσκεπτικισμό, η Ελλάδα είναι σήμερα μιά από τις πιό ευρωσκεπτικιστικές χώρες της ΕΕ. Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και οι πολιτικές τους αποδοκιμάζονται περισσότερο ακόμη και σε σύγκριση με την αποδοκιμασία τους στη Μεγάλη Βρετανία, μια χώρα που συχνά θεωρείται το υπόδειγμα του ευρωσκεπτικισμού και πρόσφατα ψήφισε υπέρ της Brexit.
Η κρίσιμη και αποφασιστική διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και στις παραδοσιακά ευρωσκεπτικιστικές χώρες είναι η ακόλουθη: Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων απορρίπτουν τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν εμπιστεύονται τα θεσμικά όργανά της, ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία τους αποβλέπει στην Ευρώπη και επιθυμεί να παραμείνει εντός της ΕΕ και εντός της ζώνης του ευρώ, με την αξιοσημείωτη εξαίρεση ενός 20 % του πληθυσμού περίπου, που επιθυμεί την αποχώρηση από τη ζώνη του ευρώ. Το φιλο-ευρωπαϊκό ρεύμα, για πολλούς ιστορικούς λόγους, είναι βαθιά ριζωμένο στην Ελλάδα.
[Όχι ευρωσκεπτικιστές, αλλά αντι-ΕΕ: Το πολιτικά και ιδεολογικά σύνθετο 1/4 των Ελλήνων πολιτών]
Έτσι, πρώτον, σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1990 και του 2000, υπήρξε μια τεράστια αύξηση του ευρωσκεπτικισμού στην Ελλάδα και, δεύτερον, και πιο σημαντικό, έχουμε τώρα στην ελληνική κοινωνία, την εδραίωση μιας πληθυσμιακής ομάδας, η οποία δεν είναι ακριβώς ευρωσκεπτικιστική, αλλά στην πραγματικότητα είναι εναντίον της ΕΕ. Στη δύναμη αυτής της ομάδας περιλαμβάνεται ένα 20 % έως 25 % του πληθυσμού της χώρας. Η μεγάλη αντίφαση στην ελληνική κοινωνία είναι η εξής: Ενώ η πλειοψηφία παραμένει κατηγορηματικά υπέρ της ΕΕ, ο φεντεραλισμός [ως υποστήριξη της μετατροπής της ΕΕ σε ομοσπονδιακού τύπου μόρφωμα] είναι περισσότερο από κάθε άλλη εποχή μια άποψη μειοψηφική. Και οι ίδιοι πολίτες που θέλουν η χώρα τους να παραμείνει στη ζώνη του ευρώ, έχουν μια πολύ αρνητική άποψη για τις πολιτικές που ασκούνται στη ζώνη του ευρώ.
Ποιά χαρακτηριστικά έχει ο ευρωσκπτικισμός στην Ελλάδα; Ποιές οι πολιτικές προτιμήσεις των πολιτών που συναποτελούν αυτή την ομάδα;
Στην Ελλάδα υπήρχε ανέκαθεν μια μερίδα του πληθυσμού που έβλεπε με σκεπτικισμό την ΕΕ. Το νέο φαινόμενο που παρατηρούμε εδώ, είναι ότι αυτή η μερίδα τώρα είναι πολύ μεγαλύτερη και, προπαντός, εμφανίζει μια ξεχωριστή, ολοκληρωμένη ταυτότητα με εσωτερική συνοχή. Πρόκειται για μια ομάδα ανθρώπων που έχουν κοινή άποψη για την ΕΕ και τη θέση της Ελλάδας μέσα σε αυτήν, αλλά και τις ίδιες ή παρόμοιες απόψεις για την οικονομία, για το πολιτικό σύστημα και για τα κύρια θεσμικά του όργανα καθώς και για την πολιτική. Η ομάδα έχει έντονα αντιπολιτευτικά χαρακτηριστικά και είναι «ριζοσπαστική», με την έννοια ότι έχει την τάση να απορρίπτει ο,τιδήποτε θεωρείται «επικρατούν» ή «καθιερωμένο» (mainstream). Στην πραγματικότητα, θα προτιμούσα να ορίσω αυτή την ομάδα αυτό ως τον αντι-ΕΕ «πόλο» της κοινής γνώμης, δεδομένου ότι η εν λόγω μερίδα του πληθυσμού εμφανίζει μια εκπληκτική συνέπεια στις προτιμήσεις της, που πηγαίνει πέρα από το ευρωπαϊκό ζήτημα και επεκτείνεται στις προτιμήσεις της ομάδας για τα οικονομικά θέματα, καθώς και στις απόψεις της για τους πολιτικούς θεσμούς και την πολιτική συνολικά.
Ενδεικτικά, όσον αφορά τον πολιτικό προσανατολισμό, η σύνθεση αυτής της ομάδας, η οποία βασίζεται στην αυτο-τοποθέτηση των ατόμων πάνω στον άξονα Αριστερά/Δεξιά έχει ως εξής: Ακροαριστερά: 7%, Αριστερά: 37%, Κεντρο-Αριστερά: 14%, Κέντρο: 12%, Κεντρο-Δεξιά: 5%, Δεξιά: 5%, Ακροδεξιά: 10%. Άν και το κέντρο βάρους αυτού του αντι-ευρωπαϊκού ρεύματος είναι στην Αριστερά, ένα μεγάλο μέρος αυτής της ομάδας, περίπου 30%, προέρχεται από ψηφοφόρους οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως κεντρο-αριστεροί, κεντρώοι και κεντροδεξιοί. Συνεπώς, είναι μια πάρα πολύ σύνθετη ομάδα, με ισχυρή παρουσία της Αριστεράς και της ριζοσπαστικής Δεξιάς. Όμως η ομάδα αυτή καταφέρνει να διεισδύει και στο κεντρικό τμήμα του άξονα Αριστεράς/Δεξιάς, δηλαδή σε ένα πολιτικό πεδίο που παραδοσιακά είναι πολύ πιο μετριοπαθές και φιλο -ευρωπαϊκό.
Υπάρχει μια απλή εξήγηση για την εμφάνιση και άνοδο αυτής της ομάδας: οφείλεται στο ξέσπασμα της κρίσης, στις πολιτικές της λιτότητας που ακολούθησαν και στην αυστηρή εποπτεία μέσω των μνημονίων. Αυτοί οι δύο παράγοντες (λιτότητα + εποπτεία), αλληλένδετοι αλλά όχι ταυτόσημοι, παράγουν έναν αντι-ευρωπαϊσμό, ο οποίος, για πρώτη φορά στην πρόσφατη ελληνική ιστορία, είναι παγιωμένος και έχει ισχυρά θεμέλια. Βέβαια, υπάρχει πάντα το ζήτημα του πώς ερμηνεύει κανείς τα δεδομένα της έρευνας. Βλέποντάς τα υπό το πρίσμα της σύγκρισης με το παρελθόν, η εμφάνιση αυτής της ομάδας είναι σημαντική νέα εξέλιξη και μεγάλης σημασίας φαινόμενο. Βλέποντας τα δεδομένα υπό το πρίσμα της παρατεταμένης πολιτικής της λιτότητας και των επαναλαμβανόμενων φάσεων σύγκρουσης ανάμεσα στην Ελλάδα και στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, ίσως το γεγονός που εκπλήττει είναι ότι η αντι-ευρωπαϊκή μερίδα του πληθυσμού έχει παραμείνει περιορισμένη σε ένα μέγεθος περίπου 20 % έως 25 %.
Μπορεί αυτή η ομάδα να αποτελέσει τη βάση για περαιτέρω μετασχηματισμό του ελληνικού κομματικού συστήματος;
Αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι η ύπαρξη ενός εδάφους στο εκλογικό σώμα ευνοϊκού για την εμφάνιση ενός αντι-ΕΕ κόμματος. Θα μπορέσει μια πολιτική δύναμη, παλιά ή νέα, να απευθυνθεί με επιτυχία σ’ αυτή τη μερίδα του εκλογικού σώματος; Μέχρι στιγμής, κανένα κόμμα δεν μπόρεσε να το κάνει: Ούτε η Χρυσή Αυγή, ούτε το Κομμουνιστικό Κόμμα, και φυσικά ούτε τα μικρότερα κόμματα της Αριστεράς. Έτσι, αυτό το ρεύμα δεν διαθέτει μια κεντρική και ενιαία πολιτική εκπροσώπηση. Εκλογικά είναι κατακερματισμένο, ψηφίζει διαφορετικά κόμματα την ημέρα των εκλογών, δημιουργώντας έτσι ένα κενό πολιτικής αντιπροσώπευσης.
[Τρία διαφορετικά ελλείμματα δημοκρατίας: Το παγκόσμιο, της ΕΕ και του εθνικού κράτους]
Ο Γερμανός πολιτικός επιστήμονας Βόλφγκανγκ Στρέεκ (Wolfgang Streeck) προβάλλει την εξής άποψη (Social Democracy´s Last Rounds, στο Jacobin, 25.2.2016 - βλ. ελληνική μετάφραση στα Ενθέματα της Αυγής): Ο καπιταλισμός συνθλίβει τη δημοκρατία στην Ευρώπη, η Σοσιαλδημοκρατία έχει χάσει την ορμή της και είναι παράδοξο που ο ΣΥΡΙΖΑ τρέφει ακόμη ψευδαισθήσεις για την «ευρωπαϊκή ιδέα». Θα θέλατε να σχολιάσετε;
Σήμερα υπάρχουν τρεις πηγές του ελλείμματος δημοκρατίας, ή, για να το πούμε πιο απλά, τρία διαφορετικά ελλείμματα δημοκρατίας:
α) ένα έλλειμμα δημοκρατίας (ή, μάλλον, ένα έλλειμμα διακυβέρνησης), που οφείλεται στην ισχυρή επικυριαρχία των αγορών επί της πολιτικής. Το έλλειμμα αυτό σχετίζεται με τη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και την υπερανάπτυξη ενός τοξικού χρηματοπιστωτικού τομέα. Και αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το πιο σημαντικό από τα τρία ελλείμματα
β) ένα έλλειμμα δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (που συνδέεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης και εξέλιξης της ΕΕ), και
γ) ένα έλλειμμα δημοκρατίας σε εθνικό επίπεδο, λόγω της αποδυνάμωσης των πολιτικών κομμάτων ως ιστορικής διαδικασίας και της κρίσης των παραδοσιακών διαύλων πολιτικής αντιπροσώπευσης.
Αυτά τα τρία ελλείμματα δημοκρατίας αλληλοενισχύονται. Είναι ο καπιταλισμός Συνθλίβει τη δημοκρατία ο καπιταλισμός; Σε μεγάλο βαθμό ναι, αλλά όχι μόνον - και όχι ειδικά - στην Ευρώπη, ή στην ΕΕ, ούτε εξαιτίας της Ε.Ε. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες έχουν εισέλθει σε μια δομική, μακροχρόνια κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης.
Ωστόσο, δεν είναι αλήθεια ότι η ΕΕ συμβάλλει στην κρίση της δημοκρατίας;
Η ΕΕ μεγεθύνει ένα φαινόμενο που σχετίζεται με ευρύτερους μετασχηματισμούς του Πολιτικού. Κατ’ αρχήν, η ΕΕ, λόγω του μεγέθους της και μέσω της διαδικασίας της ολοκλήρωσής της, θα μπορούσε και θα έπρεπε να συμβάλει αποφασιστικά στον περιορισμό του πρώτου και πιο σημαντικού ελλείμματος δημοκρατίας, αυτού που προκαλεί η επικυριαρχία των αγορών επί της πολιτικής. Αυτή θα ήταν η μεγαλύτερη και η πιο θετική συνεισφορά της ΕΕ στη δημοκρατία. Υπήρχαν τέτοιες προσδοκίες και φιλοδοξίες στο παρελθόν, ιδιαίτερα κατά την περίοδο πριν από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Αλλά αυτό δεν έγινε πράξη, επειδή η Ευρώπη επέλεξε μια πολύ διαφορετική πορεία για ό,τι αφορά τη σχέση της με τις αγορές. Ως αποτέλεσμα, έχει αναπτυχθεί έντονα μεταξύ των πολιτών η αντίληψη ότι εντός της ΕΕ υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, η ευρύτερη διαρθρωτική κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης επιδεινώνεται από τα κενά δημοκρατικής λειτουργίας, που είναι ένα παράπλευρο προϊόν του ευρωπαϊκού πλαισίου λήψης αποφάσεων. Η πανουργία της ιστορίας επανέφερε εκ νέου στο προσκήνιο το «πρόβλημα δημοκρατίας», το οποίο φαινόταν να έχει επιλυθεί μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Πώς αξιολογείτε αυτά τα «κενά δημοκρατίας» εντός της ΕΕ;
Υποτίθεται ότι μια ένωση κρατών και λαών συνδυάζει την αρχή των ίσων δικαιωμάτων για τους πολίτες με την αρχή της πολιτικής ισότητας μεταξύ των κρατών-μελών, όπως τεκμηριώνεται στις Συνθήκες της. Όμως τα κράτη-μέλη από τη φύση τους είναι άνισα και συνεχίζουν να είναι πάντα παράγοντες που επιδιώκουν να αποκτήσουν μεγαλύτερη ισχύ για τον εαυτό τους και για τους πολίτες-ψηφοφόρους που εκπροσωπούν. Με το δεδομένο ότι η διακυβερνητική μέθοδος επικρατεί στη διαδικασία λήψης αποφάσεων εντός της ΕΕ, η ισότητα των πολιτών της ΕΕ διαμεσολαβείται από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, συνεπώς και από την ανισότητα της ισχύος αυτών των κρατών. Έτσι, υπάρχει εξαρχής μια εγγενής κατάσταση έντασης μεταξύ της πολιτικής ισότητας (δηλαδή της ανισότητας) των μελών αφενός και της πολιτικής ισότητας των πολιτών αφετέρου. Και αυτό παρά τις ρητορικές διαβεβαιώσεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ.
[Στην ΕΕ λειτουργεί η δημοκρατική αντιπροσώπευση - Το Ενωσιακό έλλειμμα δημοκρατίας είναι εγγενές και διαρθρωτικό, δεν είναι μόνον πρόβλημα θεσμικής φύσης]
Αναμφίβολα, οι ευρωπαίοι πολίτες αντιπροσωπεύονται δημοκρατικά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (μάλιστα, οι ψηφοφόροι των μικρότερων κρατών-μελών υπερεκπροσωπούνται, λόγω της εφαρμογής της αρχής της φθίνουσας αναλογικότητας) και κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, μία από τις πιο σημαντικές θεσμικές εξελίξεις στην ΕΕ ήταν η αύξηση των εξουσιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (παρόλο που η θέση του ΕΚ μέσα στην ευρωπαϊκή δομή των αρμοδιοτήτων είναι ακόμη αδύναμη). Επίσης, οι ευρωπαίοι πολίτες εκπροσωπούνται δημοκρατικά και μέσω των εθνικών κυβερνήσεών τους στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και, επιπλέον, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα βασίζεται στο κράτος δικαίου. Με αυτή την έννοια, και μόνο με αυτή την έννοια, η ΕΕ δεν είναι ένα «μη δημοκρατικό σύστημα που αποτελείται από δημοκρατίες». Ωστόσο, στην πράξη, ο συνδυασμός της δημοκρατικής εντολής και της υποχρέωσης λογοδοσίας τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό επίπεδο, απλά δεν είναι εφικτός βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα.
Επιτρέψτε μου να επισημάνω, ότι δεν πρέπει να επιρρίπτουμε εύκολα και με ελαφρότητα όλη την ευθύνη για την έλλειψη μιας αποτελεσματικά δημοκρατικής και υπεύθυνης ΕΕ στις «αλαζονικές ελίτ» της ΕΕ. Η πολυπλοκότητα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, η πολλαπλότητα των πολιτικών κέντρων εντός της και η μεγάλη ποικιλία των συμφερόντων, καθιστούν τη λειτουργία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας εξαιρετικά δύσκολη ούτως ή άλλως. Στην πραγματικότητα, το ευρωπαϊκό έλλειμμα δημοκρατίας δεν είναι μόνο, ή αποκλειστικά, θεσμικής φύσης. Ούτε μπορεί να επιλυθεί μέσω θεσμικών καινοτομιών και διορθώσεων μόνον. Το έλλειμμα δημοκρατίας είναι διαρθρωτικό, δηλαδή έχει βαθειά θεμέλια και σχετίζεται έντονα με τις εμμένουσες ταυτότητες των κρατών που αποτελούν την Ευρώπη. Αυτές οι ισχυρές ταυτότητες, οι οποίες δεν είναι απλώς πολιτισμικές, αλλά περιλαμβάνουν τις μακρόβιες και πλήρως διαμορφωμένες κρατικές δομές, τους εξελιγμένους δημοκρατικούς θεσμούς, τις ισχυρές πολιτικές κληρονομιές και τις περίπλοκες κοινότητες συμφερόντων [στα κράτη-μέλη], πρέπει ταυτόχρονα να προστατεύονται και να ενσωματώνονται σε ένα νέο σύστημα, το οποίο, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, πρέπει να αποκτήσει δική του ταυτότητα, συνοχή και δημοκρατική διάρθρωση. Αυτό ήταν, και συνεχίζει να είναι, ένα γιγαντιαίο εγχείρημα. Αν μια γνήσια οικονομική και νομισματική ένωση για να αναπτυχθεί πλήρως χρειάζεται δεκαετίες (όπως υποδεικνύεται από την αμερικανική εμπειρία), μια γνήσια δημοκρατική και υπεύθυνη Ένωση θα χρειαστεί ακόμη περισσότερο χρόνο. Μπορεί να γίνουν μικρές προσαρμογές, αλλά το έλλειμμα δημοκρατίας της ΕΕ ως όλον, δεν είναι πρόβλημα που μπορεί να επιλυθεί στο κοντινό ή στο όχι και τόσο κοντινό μέλλον. Οι εμπειρογνώμονες και οι πολιτικοί της ΕΕ που πιστεύουν, ότι η ΕΕ μπορεί να εκδημοκρατιστεί βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα, υποτιμούν σοβαρά την πολυπλοκότητα του ευρωπαϊκού «προβλήματος δημοκρατίας». Όσο ευγενείς και να είναι οι προθέσεις τους, οι προβλέψεις και οι σχεδιασμοί τους ισοδυναμούν με μια κλασική, ακραία περίπτωση ευσεβών πόθων.
Τι συμπεράσματα βγάζουμε για την δημοκρατία στην Ευρώπη από τα πρόσφατα δημοψηφίσματα [στην Ελλάδα, στη Βρετανία, στην Ουγγαρία];
Πρώτα απ’ όλα, μας λένε αυτό που ήδη γνωρίζαμε· δηλαδή ότι στην ΕΕ λειτουργούν συχνά εξισορροπήσεις και συμβιβασμοί μεταξύ της δημοκρατίας και της αποτελεσματικότητας. Στην περίπτωση της Brexit, για παράδειγμα, η δημοκρατία αποδυνάμωσε την αποτελεσματικότητα της ΕΕ, μείωσε την ισχύ και την επιρροή της. Η εμπειρία από τα δημοψηφίσματα δείχνει επίσης ότι μπορεί να υπάρχει αντίφαση - μερικές φορές ακόμη και μετωπική σύγκρουση - ανάμεσα στη δημοκρατική έκφραση σε ένα κράτος-μέλος και της δημοκρατίας σε ένα άλλο ή άλλα. Αυτό συνέβη άλλωστε με το δημοψήφισμα στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 2015. Σε πολιτικό επίπεδο, το γεγονός ότι η ΕΕ αγνόησε το αποτέλεσμα αυτού του δημοψηφίσματος ήταν μια κεντρική - και κυνική - στρατηγική απόφαση. Αλλά τι σημαίνει αυτό, άν το δούμε μέσα απο το πρίσμα της θεωρίας της δημοκρατίας;
Στην περίπτωση της Ελλάδας, το hashtag στο twitter “this is a coup”, σε μεγάλο βαθμό αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα. Αλλά δεν ήταν ένα πραξικόπημα, με την έννοια μιας δεσποτικής δύναμης που παραβιάζει τη βούληση ενός λαού. Οι δημοκρατικά εκλεγμένοι εκπρόσωποι των πιο ισχυρών κρατών - μέσα στο πλαίσιο της επικρατούσας διακυβερνητικής μεθόδου - δεν σεβάστηκαν τη δημοκρατική απόφαση ενός πιο αδύναμου εθνικού κράτους. Η μια δημοκρατική νομιμότητα δεν σεβάστηκε την άλλη. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν εις βάρος της δημοκρατίας στην Ελλάδα (δηλαδή εις βάρος της βούλησης των Ελλήνων πολιτών), ελήφθησαν ακριβώς στο όνομα της δημοκρατίας σε άλλα ισχυρότερα κράτη. Επομένως, μέσα στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ, μπορεί εύκολα να προκύψει σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών δημοκρατικών νομιμοποιήσεων και μεταξύ διαφορετικών λαϊκών εντολών, αλλά δεν μπορεί εύκολα να επιλυθεί.
Στην προκειμένη περίπτωση, αντί να προκύψει ένας πολιτικός συμβιβασμός που θα οδηγούσε σε κάποιου είδους «από κοινού διαχείρισης του ζητήματος», είχαμε μια κλασική «κατά πλειοψηφίαν» (“majoritarian”) απόφαση. Ήταν ένα παράδειγμα «δημοκρατικού» εξαναγκασμού, ή και δημοκρατικής ωμότητας. Αυτός ο εξαναγκασμός - ο όρος «εξαναγκασμός» (“coercion”) είναι του Φιλίπ Πετίτ (Philip Pettit) είναι εύλογος «όταν κάποιος αναγκάζεται να κάνει ή να δεχτεί κάτι διότι απειλείται με κάτι χειρότερο» - δεν παραβίαζε τους κανόνες. Ωστόσο, παραβίασε την παράδοση του σεβασμού των ασθενέστερων κρατών-μελών που προέρχονταν απο το acquis communautaire [κοινοτικό κεκτημένο] των προηγούμενων δεκαετιών. Έτσι, αυτό που συνέβη ήταν συνδυασμός των κανόνων (δηλαδή μια απόφαση κατά πλειοψηφίαν) με απίστευτη αλαζονεία. Κατά μία έννοια, ο χειρισμός της ελληνικής υπόθεσης έδειξε ότι, σε αντίθεση με την κλασική ανάλυση του Arend Lijphart [Patterns of democracy, 1999], τα συναινετικά συστήματα δεν είναι πάντα «ευγενικές και ήπιες» μορφές διακυβέρνησης. Μπορούν να γίνουν πολύ άγρια και σκληρά εναντίον παικτών που αντιτίθενται στην επικρατούσα τάση αλλά είναι αδύναμοι. Γίνονται σκληρά, ακριβώς επειδή είναι πολύ σύνθετα συστήματα με ελέγχους και ισορροπίες (checks-and-balances) και όχι παραβιάζοντας τον σύνθετο και «ισορροπιστικό» χαρακτήρα τους. Όμως αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει θέμα συζήτησης στον περιορισμένο χώρο μιας συνέντευξης.
[Σο ατελές οικοδόμημα της ΕΕ ταιριάζουν ατελείς μορφές δημοκρατίας - Η απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών σχετίζεται πιο πολύ με το έλλειμμα αποτελεσματικότητας της Ένωσης, παρά με το έλειμμα δημοκρατίας]
Εάν μεταξύ δημοκρατίας και αποτελεσματικότητας συμβαίνουν εξισορροπήσεις και συμβιβασμοί, πώς αυτό επηρεάζει τη δυναμική της δημοκρατίας στο επίπεδο της ΕΕ;
Στο κατακερματισμένο σύμπαν των ευρωπαϊκών χωρών, πολιτισμών και, πάνω απ’ όλα, των ισχυρών και πλήρως ανεπτυγμένων δομών των εθνικών κρατών, η δημοκρατία θα σκοτώσει την ΕΕ. Ζυγίζω τα λόγια μου προσεκτικά: Η πραγματική δημοκρατία θα διαλύσει την ΕΕ. Ο πραγματικός, πλήρης εκδημοκρατισμός θα οδηγήσει στο τέλος της ΕΕ, γιατί άν γίνει πράξη, οι εξισορροπήσεις και συμβιβασμοί μεταξύ της δημοκρατίας και της αποτελεσματικότητας αναπόφευκτα θα γίνονται εις βάρος της αποτελεσματικότητας - και μάλιστα με καταστροφικό τρόπο.
Οι μεσοβέζικες και συνεπώς ατελείς μορφές δημοκρατίας είναι οι μόνες που μπορούν να ταιριάξουν με το ατελές μοντέλο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ωστόσο, το γεγονός ότι είναι ατελείς σημαίνει ότι παράγουν όλα αυτά που παρατηρούμε: ένα σημαντικό διπλό έλλειμμα - τόσο από την άποψη της δημοκρατίας, όσο και της αποτελεσματικότητας, πράγμα που οδηγεί σε ένα αυξανόμενο κύμα δυσαρέσκειας και μη ικανοποίησης των πολιτών με την ΕΕ.
Όλα αυτά μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το μεγάλο αδιέξοδο της Ευρώπης: στην παρούσα φάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (και όχι εκείνη της δεκαετίας του 1960 ή του 1970), η ΕΕ δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς περισσότερη δημοκρατία. Αλλά είναι εξίσου αλήθεια, ότι η ΕΕ δεν μπορεί να προχωρήσει αν γίνει πραγματικά δημοκρατική. Είναι ένα δίλημμα χωρίς λύση. Η ΕΕ έχει παγιδευτεί σε ένα τεράστιο πρόβλημα που μοιάζει άλυτο.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, βλέποντας από ρεαλιστική και όχι ιδεολογική οπτική γωνία, η στρατηγική εκείνων που ισχυρίζονται ότι θα επιλύσει το πρόβλημα της Ευρώπης ένα μεγάλο άλμα προς την ομοσπονδοποίηση ή μια πιο προχωρημένη δημοκρατία, πάσχει από μεγάλη έλλειψη ρεαλισμού. Μεγάλα άλματα που δεν μπορούν να εγκριθούν από τις κοινωνίες των εθνικών κρατών, είναι μόνον άλματα στα χαρτιά.
Όλα αυτά, δεν επηρεάζουν τη συμπεριφορά των πολιτών;
Όταν ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος είναι πεπεισμένο ότι έχει αποδυναμωθεί από μία ελίτ και από ένα σύστημα υπερβολικά ξένο, μακρινό και αδιαφανές στη λειτουργία του, η δυσαρέσκεια θα βρει τρόπους να εκφρασθεί. Παρ’ όλα αυτά, είναι καλύτερο να αποφεύγουμε τις ιμπρεσιονιστικές περιγραφές. Σύμφωνα με τους κορυφαίους εμπειρογνώμονες, η σοβαρή απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών στην ΕΕ εξηγείται καλύτερα με την υπόθεση του ελλείμματος ως προς τις επιδόσεις και την αποτελεσματικότητα (σε επίπεδο ΕΕ αλλά και σε εθνικό επίπεδο) και όχι με την υπόθεση του ελλείμματος ως προς τη δημοκρατία.
Β΄Μέρος Η φιλο-ευρωπαϊκή Αριστερά, τόσο η Σοσιαλδημοκρατική όσο και η ριζοσπαστική, δεν έγινε φιλοευρωπαϊκή κατά λάθος
Το Β΄ μέρος της συνέντευξης του πολιτικού επιστήμονα Γεράσιμου Μοσχονά στον αγγλόγλωσσο ιστότοπο Rethinking Greece / Greek News Agenda για την δημοκρατία στην ΕΕ, τις προοπτικές της Αριστεράς στην Ευρώπη, τη δομή του ελληνικού κράτους, την πολιτική νεωτερικότητα και τις δυνατότητες του ΣΥΡΙΖΑ για διακυβέρνηση και προοδευτικές μεταρρυθμίσεις.
Ποια η γνώμη σας για τη Σοσιαλδημοκρατία και για τον ΣΥΡΙΖΑ; Έχουν αυταπάτες για τις δυνατότητες να υπάρξει μια διαφορετική πολιτική στο εσωτερικό της ΕΕ;
Εδώ υπάρχουν τρία πράγματα που πρέπει να κατανοήσουμε: το θεσμικό ζήτημα, η κεντρομόλος δυναμική της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και το πώς είναι προσανατολισμένες οι οικονομικές πολιτικές.
Η ΕΕ είναι ένα από τα πιο πρωτότυπα και αριστοτεχνικά δημιουργήματα της θεσμικής και πολιτικής κατασκευαστικής τέχνης, με εκλεπτυσμένους και στερεούς θεσμικούς μηχανισμούς, τόσο ώστε είναι στο όριο του εκκεντρικού. Οι αποφάσεις σ’ αυτή τη «μη κρατική Πολιτεία» λαμβάνονται μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ των τριών πόλων του θεσμικού τριγώνου (Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο) αφενός, και από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των 28 - που θα είναι σύντομα 27 - κρατών-μελών αφετέρου. Παρά το γεγονός ότι στην πορεία, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει γίνει το κεντρικό όργανο και ο κρίσιμος κινητήρας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η πολλαπλότητα των κέντρων εξουσίας και η αμοιβαία επικάλυψη των επιπέδων λήψης αποφάσεων έχουν δώσει στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τη δυνατότητα να αναλάβει έναν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της πορείας της ολοκλήρωσης (πράγμα που για ότι αφορά τις οικονομικές πολιτικές, ενίσχυσε το νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα τους, σε βαθμό που υπερβαίνει τη θέληση των εθνικών κυβερνήσεων). Ως όλον, η ΕΕ είναι ένα σύστημα που εγγενώς βασίζεται στους συμβιβασμούς: Στους συμβιβασμούς μεταξύ των διαφόρων θεσμικών κέντρων, μεταξύ των κρατών-μελών, μεταξύ των κομματικών οικογενειών. Επομένως, το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα είναι ένα σύστημα συντηρητικό, όχι με την έννοια της διαίρεσης Αριστεράς-Δεξιάς, αλλά με την έννοια ότι δεν αλλάζει με ευκολία τις ήδη ειλημμένες αποφάσεις και είναι αλλεργικό σε καινοφανείς πολιτικές, όποιου είδους και να είναι αυτές. Αυτός ο «συντηρητικός» χαρακτήρας του τρόπου που λειτουργεί η Ευρώπη, δεν έχει συσταθεί δυνάμει μιας φιλελεύθερης διαστροφής ή με βάση αυτήν, και δεν θα αλλάξει εύκολα: Αντλεί τον λόγο ύπαρξής του από την πολυεθνική και πολυκρατική φύση του Ενωσιακου συστήματος. Η ευρωπαϊκή μηχανή δεν μπορεί να λειτουργήσει με διαφορετικό τρόπο. Ως αποτέλεσμα, η ΕΕ εμφανίζει, όπως έχει επισημάνει ο Γιώργος Τσεμπελής, ένα πολύ υψηλό βαθμό σταθερότητας στις πολιτικές της.
Συνεπώς, πρόκειται για ένα σύστημα που, ακριβώς επειδή βασίζεται στους συμβιβασμούς, τείνει προς το πολιτικό κέντρο. Η Ευρώπη λειτουργεί με βάση μια άχρωμη, «ανιαρή» κεντρώα πολιτική. Ως εκ τούτου, τείνει να κυβερνάται από παραλλαγές «μεγάλων συνασπισμών» [των δύο μεγαλύτερων πολιτικών οικογενειών της]. Η πολιτική, ως σύγκρουση μεταξύ πολιτικών εναλλακτικών λύσεων με ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους, έχει σε μεγάλο βαθμό υποχωρήσει - ιδιαίτερα όσον αφορά τις οικονομικές πολιτικές. Τα όρια του «πολιτικά εφικτού» έχουν στενέψει σε μεγάλο βαθμό. Μπορείτε να φανταστείτε ένα πολιτικό σύστημα εθνικού κράτους που να κυβερνάται σχεδόν διαρκώς (στην πράξη) από έναν «μεγάλο συνασπισμό» των πιο ισχυρών σε ψήφους κομμάτων; Με τα ίδια πάντοτε μεγάλα κόμματα να συγκυβερνούν σε σχεδόν μόνιμη βάση; [ΣτΜτφ - υπάρχει, επακριβώς έτσι: της Αυστρίας] Στην πραγματικότητα, αυτό συμβαίνει στην ΕΕ. Αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης, αν και δεν είναι κάτι εντελώς καινοφανές (έχει ομοιότητες με το χαρακτηριστικό του καταμερισμού της εξουσίας, που ισχύει στις δημοκρατίες συναινετικού τύπου [είναι το αντίθετο του majoritarian τύπου, στον οποίο κυριαρχεί ως χαρακτηριστικό η λήψη αποφάσεων με τον κανόνα της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας βλ. π.χ. Βρετανία, Γαλλία], αποτελεί ένα δραματικό εξελικτικό ρήγμα στην ιστορία της Δύσης και στην ιστορία του φαινομένου των κομμάτων. Είναι σχεδόν έξω από την ευρωπαϊκή παράδοση. Αυτή είναι η πραγματικότητα, έστω και αν αυτό το μοντέλο λειτουργίας έρχεται σε αντίθεση προς τα εκλογικά συμφέροντα των ίδιων των μετριοπαθών κομμάτων, τόσο της κεντρο-αριστεράς όσο και της κεντρο-δεξιάς. Όμως οι σταθεροί συμβιβασμοί και η σύγκλιση προς το πολιτικό κέντρο αντιβαίνει στις συνήθειες τόσο του αριστερού όσο και του δεξιού ριζοσπαστισμού, προκαλεί την δυσαρέσκεια των ριζοσπαστισμών κάθε είδους. Φυσικά, οι ριζοσπαστισμοί επιδιώκουν μεγάλες αλλαγές, αν είναι δυνατόν εδώ και τώρα.
Εκτός από τις θεσμικές πτυχές και τις πτυχές που αφορούν τη διακυβέρνηση, πρέπει να εξετάσουμε και έναν τρίτο παράγοντα, τις συγκεκριμένες πολιτικές που ασκούνται. Εδώ και αρκετές δεκαετίες, οι οικονομικές πολιτικές που υιοθετήθηκαν από την ΕΕ, βασικά (αν και όχι αποκλειστικά) είναι νεοφιλελεύθερης έμπνευσης. Κατά συνέπεια - και με το δεδομένο ότι οι αποφάσεις δεν μπορούν να αλλάξουν εύκολα για τους λόγους που αναφέραμε προηγουμένως, η ΕΕ λειτουργεί στην πράξη ως στρατηγικός φραγμός που εμποδίζει να υιοθετηθούν εναλλακτικές λύσεις στις ασκούμενες πολιτικές, δηλαδή αυτές που υποστηρίζουν δυνάμεις έξω από τις καθιερωμένες και επικρατούσες. Το ίδιο ισχύει και για τους Σοσιαλδημοκράτες, οι οποίοι δεν κατάφεραν να προωθήσουν ένα διαφορετικό μοντέλο οικονομικής πολιτικής εντός της ΕΕ. Εκτός αυτού, η είσοδος των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην ευρωπαϊκή οικογένεια έχει ενισχύσει ακόμη περισσότερο τον πολιτικό συντηρητισμό, τόσο στο θεσμικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο, στο σύνολο του Ενωσιακού συστήματος.
Ο θεσμικός συντηρητισμός (1), η προσανατολισμένη προς το πολιτικό Κέντρο διακυβέρνηση (2) και το γεγονός ότι επικράτησαν οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές (3), είναι τρείς λόγοι που κατέστησαν την ΕΕ το επίκεντρο ενός νέου οικονομικού συντηρητισμού στη Δύση. Η Γερμανία και οι σύμμαχοί της είναι η ηγετική ομάδα των χωρών που υποστηρίζουν αυτή την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επίσης, η Γαλλία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και η ΕΚΤ έχουν ζωτικούς ρόλους για να λειτουργεί το σύστημα όπως λειτουργεί. Επομένως, οι μονομερείς επιθέσεις αποκλειστικά εναντίον της Γερμανίας εν μέρει μεγεθύνουν υπερβολικά και εξωπραγματικά τον αρνητικό ρόλο της. Οι επιθέσεις αυτές υποεκτιμούν το ρόλο της θεσμικής υποδομής που υποστηρίζει την ΕΕ και υποβαθμίζουν το γεγονός, ότι τα πολύπλοκα συστήματα παράγουν επιπτώσεις που υπερβαίνουν τη βούληση των φορέων που τα συναποτελούν (κράτη-μέλη, θεσμικά όργανα ή οικογένειες κομμάτων). Η ΕΕ θέτει περιορισμούς σε όλους, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένων των ελίτ: σε όλους, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Για να συνοψίσω: η ΕΕ, τόσο θεσμικά, όσο και με βάση τις ασκούμενες πολιτικές της, λειτουργεί περισσότερο ως παγίδα παρά ως πηγή ελπίδας για την [όλη] Αριστερά. Αυτό ισχύει τόσο για την Σοσιαλδημοκρατία όσο και για την ριζοσπαστική Αριστερά. Από αυτή την άποψη, καμμιά ρεαλιστική ανάγνωση της κατάστασης δεν αφήνει περιθώρια για ψευδαισθήσεις.
Επομένως, νομίζετε ότι οι αξιώσεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς για αλλαγές στις πολιτικές εντός της ΕΕ δεν είναι ρεαλιστικές...
Ο μόνος τρόπος για να εφαρμοστούν περισσότερο αριστερές πολιτικές στο πλαίσιο της υφιστάμενης ΕΕ, είναι μέσω μιας ταυτόχρονης αλλαγής της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής σε πολλές χώρες της ΕΕ, και προπαντός στις τρεις ή τέσσερις πιο σημαντικές (πρώτα απ’ όλα στη Γερμανία και στη Γαλλία, αλλά και στην Ιταλία, Ισπανία κ.τ.λ.). Μια τέτοια ταυτόχρονη αλλαγή δεν είναι πολύ πιθανή, αλλά ακόμη και αν συμβεί, θα απαιτήσει μια πολύ ευρεία συμφωνία των θεσμικών οργάνων. Επομένως, θα αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες και θα κινδυνεύσει να παγιδευτεί η εγκλωβιστεί σε κάποιο σημείο της διαδικασίας. Το γενικό πλαίσιο (ο κατακερματισμός των δυνάμεων, τα υψηλά θεσμικά εμπόδια για οποιονδήποτε αναπροσανατολισμό της ασκούμενης πολιτικής, τα νομικά κεκτημένα [jurisdictional acquis], ο μικρός προϋπολογισμός της ΕΕ και, τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, οι ενδο-αριστερές διαμάχες) κάνει έναν σοσιαλδημοκρατικό αναπροσανατολισμό της ΕΕ πολύ δύσκολο στην εφαρμογή του.
[Τα θεσμικά συστήματα και όργανα είναι ταυτόχρονα και εμπόδια και όπλα: δεν παράγουν πολιτικές από μόνα τους. Ο σημαντικός ρόλος των δρώντων παραγόντων]
Ταυτόχρονα ισχύει το εξής: Εκείνοι που θεωρούν ανέφικτη μια αλλαγή προσανατολισμού (επειδή η ΕΕ είναι «μια ακραία περίπτωση συστήματος πολλαπλών βέτο» [Fritz Schapf]), παρά το γεγονός ότι δεν κάνουν λάθος στη βασική επιχειρηματολογία τους, παραβλέπουν τη θεσμική μεταβολή και τη μετατόπιση στην ισορροπία των δυνάμεων που πράγματι έχει συμβεί εντός της ΕΕ. Σήμερα στην ΕΕ υπάρχει ένα κράτος που κατέχει δεσπόζουσα θέση, κάτι που δεν συνέβαινε στο παρελθόν. Ακόμη περισσότερο, το καθεστώς της ΕΕ έχει γίνει λιγότερο συναινετικό (ή περισσότερο majoritarian [δηλαδή οι αποφάσεις λαμβάνονται κυρίως κατά πλειοψηφίαν]), πράγμα που in abstracto [αφηρημένα και θεωρητικά] κάνει ευκολότερο έναν πολιτικό αναπροσανατολισμό. Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να συζητήσουμε, με εντελώς θεωρητική υπόθεση εργασίας. Στο μέλλον, εάν μια σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Γερμανίας θελήσει πραγματικά και αποφασιστικά να αλλάξει η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική, τότε πολλά από τα επιμέρους βέτο αυτού του συστήματος πολλαπλών βέτο δεν θα μπορέσουν ποτέ να ενεργοποιηθούν. Η αλλαγή ή συνέχιση της σημερινής οικονομικής πολιτικής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη Γερμανία και από την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των τριών ή τεσσάρων μεγάλων κρατών. Φυσικά, αυτό μας επαναφέρει πίσω, στην προηγούμενη συζήτηση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία και για τη δομική ανισότητα μεταξύ των κρατών-μελών. Να περιμένουμε τους Γερμανούς; Είναι αυτό, μακροπρόθεσμα, μια αμοιβαία αποδεκτή σχέση μεταξύ εταίρων; Επίσης, μας επαναφέρει πίσω στον ρόλο του συντηρητισμού στην ιστορία της Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένης της ιστορίας του μεγαλύτερου κόμματος της Γερμανικής Αριστεράς (το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, παρά τον μαρξισμό του και το ρητορικό ριζοσπαστισμό του, ήταν ένα προπύργιο του συντηρητισμού κατά την περίοδο της Δεύτερης Διεθνούς). Εισάγει όμως μια πτυχή σχετικισμού στη συζήτηση για το θεσμικό σύστημα της ΕΕ. Τα θεσμικά συστήματα δεν είναι παντοδύναμα. Ούτε η αλλαγή ούτε η στασιμότητα μπορούν να εξηγηθούν μέσω των θεσμικών συστημάτων, χωρίς καμία αναφορά στους δρώντες παράγοντες. Τα θεσμικά συστήματα και όργανα είναι ταυτόχρονα και εμπόδια και όπλα: δεν παράγουν πολιτικές από μόνα τους.
Ήταν λοιπόν από την αρχή καταδικασμένες να αποτύχουν οι πολιτικές του ΣΥΡΙΖΑ;
Σε μεγάλο βαθμό ναι. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κάμποσα λαϊκίστικα χαρακτηριστικά, ωστόσο η οικονομική πολιτική που είχε προτείνει πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, το περίφημο «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης», ήταν ένα τυπικό σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα, και μάλιστα αρκετά μετριοπαθές (μια ήπια επεκτατική πολιτική με ήπια χαλάρωση της παρακολούθησης από τους θεσμούς και των προϋποθέσεων του προγράμματος).
Εν τέλει, αυτό που ζήτησε ο ΣΥΡΙΖΑ στις αρχές του Φλεβάρη του 2015 ήταν μια πολύ σταδιακή και ελεγχόμενη μετάβαση από το «καθεστώς της τρόικας» και της βάναυσης λιτότητας σε μια μεγαλύτερη οικονομική αυτονομία και σε μια λογική πολιτική ανάπτυξης. Την εποχή που άρχισαν επίσημα οι διαπραγματεύσεις, οι στόχοι που αφορούσαν την αναδιάρθρωση του χρέους (αλλά και ο στόχος της διεθνούς διάσκεψης για το χρέος) είχαν ήδη εγκαταλειφθεί, ίσως προσωρινά ή για λόγους τακτικής. Μετά από πέντε χρόνια βαθειάς ύφεσης, αυτό που προτάθηκε ήταν μια πολύ συνετή οικονομική στροφή.
Αυτή δεν ήταν μια ριζοσπαστική πολιτική. Ο ριζοσπαστισμός της ήταν κυρίως λεκτικός. Όμως, μια τέτοια πολιτική ήταν έξω από το πλαίσιο της πολιτικής της ΕΕ και με βάση αυτό - και μόνον αυτό - το κριτήριο, θα μπορούσε να θεωρηθεί ριζοσπαστική. Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πράγματι αρνήθηκαν να αποδεχθούν ως βάση για μια νέα συμφωνία τις προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ (οι οποίες, να το επαναλάβω, στην τελική τους διατύπωση ήταν μια πολύ πιο μετριοπαθής εκδοχή του «προγράμματος της Θεσσαλονίκης»). Αυτή η ήπια απόκλιση από τις επικρατούσες πολιτικές στην Ευρώπη αποδείχθηκε μη εφαρμόσιμη και μη αποδεκτή. Φυσικά, η περιορισμένη διαπραγματευτική δύναμη μιας χρεωκοπημένης χώρας με μακροχρόνια κακή φήμη, αλλά και ο ερασιτεχνισμός του ΣΥΡΙΖΑ, η βαρύτατη έλλειψη κατανόησης των μηχανισμών της ΕΕ, η απουσία συγκεκριμένων και εύκολα επικοινωνήσιμων σημείων εστίασης της διαπραγμάτευσης, οι φανφάρες που ακούγονταν από υπουργούς του ΣΥΡΙΖΑ, όλα αυτά συνέβαλαν στο τελικό αποτέλεσμα. Αλλά ανεξάρτητα από τις αδυναμίες της ελληνικής πλευράς, εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της διαπραγμάτευσης ήταν τόσο η ανικανότητα όσο και η έλλειψη βούλησης των ευρωπαϊκών τεχνικών και πολιτικών φορέων να καινοτομήσουν έστω και λίγο, καθώς βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα νέο φαινόμενο, όπως ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ. Η εν λόγω ακαμψία αποκάλυπτε ένα στυλ πολιτικής, μια εδραιωμένη συμπεριφορά, και όχι κάποια γνώση και ικανότητα ειδημόνων. Ήταν μέρος του «οικογενειακού» πολιτικού πολιτισμού της ΕΕ, ο οποίος μετατρέπει την Ένωση σε μια μηχανή που σε μεγάλο βαθμό είναι αιχμάλωτη των δικών της αυτοματισμών. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να επαναλάβω, ότι αν στη θέση της ελληνικής αριστερής κυβέρνησης βρισκόταν μια αριστερή κυβέρνηση ενός ισχυρού ευρωπαϊκού κράτους, τότε, υποθέτω, τα ευρωπαϊκά τεχνικά και πολιτικά όργανα θα ήταν πιο ευέλικτα και θα αναζητούσαν έναν συμβιβασμό.
Εάν το συνολικό πλαίσιο είναι αρνητικό, τότε γιατί οι Σοσιαλδημοκράτες και η πλειοψηφία της ριζοσπαστικής Αριστεράς επιμένουν στην ευρωπαϊκή στρατηγική τους;
Δεν μετράει μόνον η οικονομία. Η ΕΕ είναι ισχυρή, ακριβώς επειδή προτείνει στα εθνικά κράτη ένα πολιτικό πλαίσιο που περιλαμβάνει και άλλα πράγματα, όχι μόνον την οικονομία. Η φιλο-ευρωπαϊκή Αριστερά δεν έγινε φιλοευρωπαϊκή κατά λάθος. Σημαντικά εθνικά συμφέροντα οδήγησαν πολλές χώρες να ενταχθούν πρώτα στην [αρχική] Ευρωπαϊκή Κοινότητα και στη συνέχεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός από την αρχική φιλοδοξία να αφήσουμε πίσω τις διαιρέσεις που οδήγησαν στον Πρώτο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σ’ αυτά που την παρακίνησαν περιλαμβάνονται εθνικά οικονομικά συμφέροντα, πολιτισμικές συγγένειες, σημαντικοί γεωπολιτικοί στόχοι, και, φυσικά, παράγοντες που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση. Το μέγεθος είναι σημαντικό, όταν τα εθνικά κράτη, και ιδιαίτερα τα μικρά, γίνονται πιο αδύναμα από κάθε άλλη φορά στην ιστορία. Μετρήστε πόσα μικρά κράτη ανήκουν στην ΕΕ.
[Η ένταξη στην ΕΕ είναι κάτι πιο σύνθετο από αυτό που δηλώνουν οι αναλύσεις των οικονομολόγων και οι πολίτες αυτό το καταλαβαίνουν]
Ας εξετάσουμε για παράδειγμα. Η μεγάλη ειρωνεία στην ευρωπαϊκή πολιτική της ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι ότι αποδέχτηκε σταδιακά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ακριβώς την περίοδο που η δεύτερη αποκτούσε όλο και πιο νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά. Η μεταμόρφωση της Ευρώπης μετά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980, σε μια ισχυρή, βαρέων βαρών, πολιτική μηχανή, έπεισε και καθοδήγησε τα εθνικά κράτη [π.χ. της πρώην ανατολικής Ευρώπης καί των Βαλκανίων] να επιδιώξουν την ένταξη στην ΕΕ, και τα κόμματα της Αριστεράς να δώσουν «κριτική υποστήριξη» στη διαδικασία αυτή, μεταξύ άλλων λόγων και για να αποφύγουν την πολιτική τους απομόνωση.
Η ΕΕ παρέχει στα εθνικά κράτη ένα είδος ασφάλειας και την δυνατότητα να ασκούν μεγαλύτερη πολιτική επιρροή, πραγματική ή φαντασιακή. Η ασφάλεια είναι μια πολυεπίπεδη έννοια: περιλαμβάνει τη γεωπολιτική ασφάλεια, την οικονομική ασφάλεια, και για ορισμένες χώρες την εξασφάλιση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πολιτικοί και γεωπολιτικοί παράγοντες έχουν οδηγήσει τα κράτη και τους πολίτες τους (από τη Γαλλία και τη Γερμανία μέχρι την Φινλανδία, την Ελλάδα, την Κύπρο και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης) να επιθυμούν να γίνουν μέλη της ΕΕ ή να παραμείνουν στην ΕΕ. Ειδικότερα, για ό,τι αφορά τις οικονομικά αδύναμες χώρες-μέλη της ζώνης του ευρώ, το κόστος μιας εξόδου από την ευρωζώνη, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, το βραχυπρόθεσμο κόστος της μετάβασης σε ένα εθνικό νόμισμα, θα μπορούσε να αποδειχθεί βαρύ, επίσης. Αν βλέπουμε την ΕΕ υπό αυστηρά οικονομικό πρίσμα, δεν θα καταλάβουμε τίποτε για τη δύναμη και για τις αδυναμίες της. Οι πολίτες των εθνικών κρατών, ως φορείς της ιστορικής μνήμης, αντιλαμβάνονται την ένταξη στην ΕΕ ως κάτι πιο σύνθετο από αυτό που δηλώνεται στις αναλύσεις των οικονομολόγων, τόσο των υποστηρικτών της ΕΕ, όσο και αυτών που την απορρίπτουν. Για παράδειγμα, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η εμπιστοσύνη των πολιτών στην ΕΕ και η υποστήριξη της ένταξης σ’ αυτήν στηρίζονται σε μια ισχυρή συνιστώσα που αφορά την ασφάλεια και την εθνική ταυτότητα.
Τίποτε από τα παραπάνω δεν αλλάζει το βασικό γεγονός ότι η ΕΕ αποσταθεροποιεί όλες τις στρατηγικές επιλογές που ήταν κυρίαρχες στην ιστορία της Αριστεράς, είτε της σοσιαλδημοκρατικής είτε της ριζοσπαστικής. Όσο σημαντικά και να είναι, ενδεχομένως, στις πολιτικές αρένες των επιμέρους εθνικών κρατών τα κόμματα της Αριστεράς, οι συνθήκες που ορίζουν τις πολιτικές τους δυνατότητες έχουν γίνει λόγω της ΕΕ πολύ περισσότερο δομικά δυσμενείς από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Μακροπρόθεσμα, αυτό μπορεί μόνον να συντελέσει στην ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού και των τάσεων εναντίον του ευρώ εντός της Αριστεράς, ιδιαίτερα της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Σε κάθε περίπτωση, το δίλημμα «μέσα ή έξω», όποια πλευρά και να επιλέγει κάποιος, δεν αφορά βέλτιστες λύσεις, αλλά μόνον τις λιγότερο κακές. Εκτός αυτού, η «καλή» λύση μπορεί να είναι διαφορετική για κάθε χώρα.
Γ΄Μέρος: Ελλάδα - οι αντιφάσεις μιας ευρωπαϊκής και δυτικής κοινωνίας, με ανεπάρκεια στο κράτος και στο πολιτικό προσωπικό
Ποιές είναι, κατά τη γνώμη σας, οι προοπτικές της ριζοσπαστικής Αριστεράς;
Η απαίτηση για κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία είναι πολύ ισχυρή και πιο επίκαιρη από κάθε άλλη φορά. Όμως, οι αντιλήψεις και οι απόψεις που βασίζονται στις κεντρικές αξίες και ιδέες του νεοφιλελευθερισμού είναι εξίσου ισχυρές. Συχνά βλέπουμε ιδέες που προέρψονται από αντίπαλες ιδεολογίες να υιοθετούνται ταυτόχρονα από το ίδιο πρόσωπο, διαπερνώντας τα όρια κοινωνικών τάξεων και κοινωνικών θέσεων. Αυτή η συνύπαρξη αντιθετικών ιδεών έχει τις ρίζες της στην μεταμόρφωση του σύγχρονου καπιταλισμού. Ωστόσο, δύο σημαντικές εξελίξεις [μετά τη δεκαετία του 1970] - από τη μία πλευρά, η ταπεινωτική κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και, από την άλλη, η κρίση της Κεϋνσιανής οικονομικής πολιτικής - συνέβαλαν σε μια μεγάλη στρατηγική υποχώρηση της αριστερής ιδεολογίας. Αυτό κατέστη εμφανές στα τελευταία 25 χρόνια του 20ου αιώνα, μαζί με τη θριαμβευτική επικράτηση της απορρύθμισης των αγορών. Ως αποτέλεσμα, τόσο η «μεγάλη Ουτοπία» όσο και το μοντέλο της βελτίωσης και εξανθρωπισμού της καπιταλιστικής κοινωνίας έχουν ηττηθεί στις σύγχρονες κοινωνίες. Στην πραγματικότητα, σήμερα, ούτε η ριζοσπαστική εκδοχή της αριστερής αλλαγής, ούτε η μετριοπαθής σοσιαλδημοκρατική εκδοχή της, διατυπώνονται με σαφήνεια στο πολιτικό ή στο πολιτισμικό επίπεδο.
Παρ’ όλο που οι πολίτες τείνουν να απορρίπτουν τις κυριαρχούσες πολιτικές, εν τούτοις παραμένουν δύσπιστοι απέναντι στις εναλλακτικές πολιτικές προτάσεις. Νομίζω, ή μάλλον έχω την αίσθηση, ότι οι πολίτες φοβούνται την αβεβαιότητα που συνεπάγονται οι εναλλακτικές προτάσεις. Τα μεγάλα εμπόδια που θέτει η κυριαρχία των αγορών σε κάθε είδους εγχείρημα αλλαγής του οικονομικού παραδείγματος, προκαλούν φόβο για ανεξέλεγκτες συνέπειες. Οι στρατηγικές του κοινωνικού μετασχηματισμού, είτε ριζοσπαστικές είτε μεταρρυθμιστικές, δεν φαίνονται πειστικές, για να μη πούμε ότι φαίνονται επικίνδυνες. Προκαλούν αβεβαιότητα και ανασφάλεια σε όλους τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς.
Το παράδειγμα της Ελλάδα είναι, κατά την άποψή μου, αντιπροσωπευτικό για την «οικονομία» του φόβου στο εκλογικό σώμα. Η πρόταση εξόδου από την ζώνη του ευρώ, ανεξάρτητα από το άν έχει ή όχι οικονομική λογική, δεν είναι ελκυστική στο εκλογικό σώμα: ο μέσος ψηφοφόρος δεν επιλέγει εύκολα μια πτώση του βιοτικού επιπέδου του (παρόλο που η Ελλάδα έχει ήδη χάσει περισσότερο από το 25% του ΑΕΠ της!), με αντάλλαγμα την προοπτική μιας βελτίωσης στο μεσοπρόθεσμο μέλλον. Πολλοί αναλυτές της Αριστεράς στην Ευρώπη δεν έχουν συνειδητοποιήσει το μεγάλο φόβο των ανεξέλεγκτων συνεπειών και, από την άποψη αυτή, δεν βλέπουν τα όρια της ριζοσπαστικοποίησης στους Έλληνες πολίτες.
[Είναι αδύνατο να αντιμετωπίσεις τους χρηματοοικονομικούς «παίκτες» με κόμματα ή κινήματα που δρουν στο εθνικό επίπεδο]
Η υπερ-παγκοσμιοποίηση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στο εμπόριο, και ιδίως η υπερανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα σε συνθήκες ισχυρής οικονομικής διεθνοποίησης, συνιστούν μια κρίσιμη διαφορά σε σύγκριση με το παρελθόν. Οι χρηματοοικονομικοί «παίκτες» είναι ευέλικτοι, γρήγοροι και απρόσωποι. Δρουν σε υπερ-εθνικό και υπερ-τοπικό επίπεδο και επομένως δεν δεσμεύονται από κανένα εθνικό ή τοπικό πολιτισμικό πλαίσιο κοινωνικής συνοχής.
Σ’ αυτό το νέο πλαίσιο, οι εκλογικές επιλογές των ψηφοφόρων που δεν είναι ευνοϊκές για τις στρατηγικές κερδοφορίας του χρηματοπιστωτικού τομέα, δεν είναι τόσο μεγάλα εμπόδια για τις στρετηγικές αυτές, όσο ήταν στο παρελθόν. Τα λόμπι των επενδύσεων στις τράπεζες και γενικά στον χρηματοοικονομικό τομέα, αναλαμβάνουν ό,τι οικονομικό κόστος συνεπάγονται αυτές οι εκλογικές επιλογές και γρήγορα μετακινούν τα κεφάλαιά τους αλλού. Οι διαμαρτυρίες, τα κοινωνικά κινήματα, ακόμη και οι εξεγέρσεις δεν τους κοστίζουν πολύ. Επίσης, ο βιομηχανικός τομέας, με δεδομένο τον εξαιρετικά ισχυρό ανταγωνισμό από τις ασιατικές χώρες, έχει τώρα μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ έναντι των κυβερνήσεων. Επομένως, η δύναμη της Αριστεράς τώρα δεν αντιπροσωπεύει κάποια μεγάλη απειλή εναντίον του κόσμου του κεφαλαίου, και ιδιαίτερα του χρηματοπιστωτικού συμπλέγματος, με τον τρόπο που τρομοκρατούσε τους καπιταλιστές στο παρελθόν. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει τώρα πολύ λιγότερη ανάγκη να διαπραγματεύεται με κυβερνήσεις μη φιλικά διακείμενες, σε σύγκριση με την ανάγκη που είχε κάποτε στα πλαίσια του εθνικού κράτους. Ως αποτέλεσμα, τόσο η «η άσκηση πολιτικής από το κανάλι των κομμάτων» όσο και «η άσκηση πολιτικής από το κανάλι των κινημάτων» - σύμφωνα με τις εκφράσεις του Λίο Πάνιτς (Leo Panitch) “partisan path to politics” και “movement path to politics” - έχουν και οι δύο αποδυναμωθεί ως εργαλεία δημοκρατικής κυριαρχίας. Σήμερα, η δυναμική των αγορών έναντι της πολιτικής είναι ισχυρότερη από τη δυναμική της πολιτικής έναντι των αγορών. Και οι δύο δυναμικές παραμένουν ενεργές, αλλά η πρώτη έχει επιβάλλει την κυριαρχία της επί της δεύτερης.
Στο πλαίσιο αυτό, η ισχύς των «παγκόσμιων δυνάμεων», όπως και να τις ορίσει κανείς, φαίνεται υπερμεγέθης και παράλογη. Έχουν τη δύναμη να τιμωρούν ολόκληρες κοινωνίες, τις εθνικές αστικές τάξεις, τις ελίτ, τις μεσαίες τάξεις, μαζί με τους φτωχούς και ταπεινούς του κάθε συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Οι πολίτες αυτό το αισθάνονται, άν και ατελώς. Γι’ αυτό το λόγο, κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ (πριν από τον συμβιβασμό του Ιουλίου 2015), το Podemos ή αριστερά λαϊκιστικά κόμματα στη Λατινική Αμερική, θεωρούνται προάγγελοι μεγάλης οικονομικής αβεβαιότητας, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ πιο μετριοπαθή από τα κόμματα του ιστορικού κομμουνισμού. Η αβεβαιότητα - ή, ακριβέστερα, ο φόβος της αβεβαιότητας, ο φόβος για το άγνωστο, ο φόβος της τιμωρίας από τις αγορές - είναι η πραγματική δύναμη που βρίσκεται πίσω από την δύναμη του status quo.
Ίσως συνεχιστεί σε ορισμένες χώρες η εκλογική άνοδος της ριζοσπαστικής Αριστεράς που αναμένουν κάποιοι (η οποία, όμως, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι γενικευμένη), έστω και μόνον επειδή η απογοήτευση των πολιτών από τις επικρατούσες πολιτικές δυνάμεις είναι εξαιρετικά υψηλή. Μεταξύ των ψηφοφόρων έχουν αυξηθεί αυτοί που είναι πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύσουν, όπως είδαμε στην Ελλάδα, αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία με την Brexit ή στην Ισπανία με το Podemos. Όμως το να έχεις άνοδο στις εκλογικές επιδόσεις είναι ένα πράγμα και το να εφαρμόζεις πολιτικές κοινωνικού μετασχηματισμού είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
[Το πολιτικό προσωπικό των παλιών κυβερνητικών κομμάτων είναι βαθειά απαξιωμένο - Στον ΣΥΡΙΖΑ επικρατεί τακτικισμός και βραχυπρόθεσμη πολιτική νοοτροπία]
Έχετε γράψει ότι «η σταθεροποίηση του ΣΥΡΙΖΑ ως ένα μεγάλο κεντρικό κόμμα στα αριστερά του πολιτικού φάσματος εξαρτάται από το άν θα διαμορφώσει ένα ισχυρό μεταρρυθμιστικό προφίλ και θα εφαρμόσει αποτελεσματικές πολιτικές». Πώς βλέπετε την μέχρι στιγμής πορεία του ΣΥΡΙΖΑ στον τομέα αυτό; Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να προωθήσει αριστερές/προοδευτικές μεταρρυθμίσεις; Όσον αφορά την κοινωνική πολιτική, μπορεί να υπερασπιστεί τους φτωχούς / τους ζημιωμένους από την κρίση;
Το πλαίσιο του 3ου Μνημονίου που υπέγραψε ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πολύ ασφυκτικά περιοριστικό, ακόμη και άν απλά θελήσει να εφαρμόσει πιό μετριοπαθείς πολιτικές λιτότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να διαχειριστεί κάτι, αν και όχι αδύνατο, ωστόσο, το λιγότερο, πολύ δύσκολο. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε προηγούμενη κυβερνητική εμπειρία και η ποιότητα του πολιτικού προσωπικού του ήταν και εξακολουθεί να είναι μέτρια, παρά τις ορισμένες εξαιρέσεις. Αυτή είναι η μία πτυχή. Η δεύτερη είναι η εξής: Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κερδίσει περισσότερες από μια εκλογικές αναμετρήσεις. Είναι δεδομένη μια εκ βαθέων απόρριψη του παλιού πολιτικού προσωπικού, η οποία κορυφώθηκε με την ψήφο υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμη και σήμερα, που πολλοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά απογοητευμένοι από την πολιτική στροφή του, την αναποτελεσματικότητα και τους τακτικισμούς της ηγεσίας του, ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το νέο έναντι του παλιού. Αυτό είναι το ενδιαφέρον παράδοξο. Η σταθεροποίηση του ΣΥΡΙΖΑ ως ένα μεγάλο κεντρικό (όχι κεντρώο) κόμμα της Αριστεράς, προϋποθέτει το να σχηματίσει ένα ισχυρό μεταρρυθμιστικό προφίλ και να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις αριστερόστροφες, πράγμα που είναι το μόνο μέσο με το οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να διατηρήσει τη συνοχή της ιδιαίτερα σύνθετης εκλογικής βάσης του. Συνεπώς, το σημαντικό για τον ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι να κερδίσει τις επόμενες εκλογές, αλλά να παραμείνει στο πέρασμα του χρόνου μια κεντρική πολιτική δύναμη στην ελληνική κοινωνία. Κανείς να μπορεί να είναι σίγουρος για κάτι τέτοιο, αλλά δεν είναι και κάτι πολύ δύσκολο. Ωστόσο, οι πνευματικοί και στρατηγικοί ορίζοντες της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ δεν φαίνεται να εκτείνονται χρονικά πολύ πέρα από τις επόμενες εκλογές. Αυτό που κυριαρχεί στο μυαλό τους είναι ο τακτικισμός. Αυτό είναι μια ατυχής εξέλιξη, ιδιαίτερα αν έχει κανείς στο μυαλό τα τεράστια προβλήματα της χώρας. Η βραχυπρόθεσμη προσέγγιση είναι αυτοκαταστροφική από ιδεολογική και πολιτική άποψη.
[Η πιο σημαντική και επείγουσα αριστερή μεταρρύθμιση: Πιο δίκαιο και ορθολογικό φορολογικό σύστημα]
Ποιές θα μπορούσαν να είναι οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα σηματοδοτήσουν στην πράξη ότι από τη χώρα αυτή πέρασε μια κυβέρνηση της Αριστεράς που άφησε πίσω της τα σημάδια ενός αποτελεσματικού έργου;
Δεν είναι ο ρόλος μου να προτείνω πολιτικές ή να κάνω πολιτική συμβουλευτική. Όμως θα δώσω ένα παράδειγμα. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη οικονομικών πόρων, θα έλεγα με βεβαιότητα ότι οι δύο μεγάλες μεταρρυθμίσεις που πρέπει να υλοποιηθούν είναι να δημιουργηθεί ένα σύστημα περιουσιολογίου και να βελτιωθεί ριζικά η φορολογική διοίκηση και το φορολογικό σύστημα. Αυτές οι δύο μεταρρυθμίσεις καθυστερούν και έπρεπε να είχαν γίνει ήδη πράξη από το 19ο αιώνα. Μπορεί η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να τις προωθήσει αποτελεσματικά; Η απάντησή μου είναι η εξής: αν ένα αριστερό κόμμα δεν κάνει πράξη αυτές τις μεταρρυθμίσεις, τότε ποιός θα τις κάνει; Και αν αυτό το αριστερό κόμμα δεν τις κάνει πράξη, τότε ποια δικαιολογία θα έχει για να προσδοκά και πάλι την ψήφο των πολιτών;
Με το ΠΑΣΟΚ είχαμε το ίδιο πρόβλημα: ήταν σκάνδαλο να έχουμε στην Ελλάδα την Αριστερά τόσο κυρίαρχη εκλογικά (την Αριστερά με μια ευρύτερη έννοια), ωστόσο όμως να έχουμε αυτόν το βαθμό φοροαποφυγής, φοροδιαφυγής και διαφυγής των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Ένα καλό φορολογικό σύστημα είναι μια πράξη εκσυγχρονισμού, δεδομένου ότι επιτρέπει στην οικονομία να λειτουργεί με σαφείς κανόνες και διευκολύνει την οικονομική ανάπτυξη. Είναι επίσης μια κρίσιμη δημοσιονομική μεταρρύθμιση, επειδή το ελληνικό χρέος ήταν το προϊόν τριάντα χρόνων ελλειμματικών προϋπολογισμών, γενεσιουργός αιτία των οποίων ήταν ένα αναλογικά χαμηλό επίπεδο φορολογικών εσόδων. Αυτό ήταν το «μοιραίο έλλειμμα». Ταυτόχρονα, η φορολογική μεταρρύθμιση είναι μεταρρύθμιση αριστερόστροφη, όχι μόνο διότι βρίσκεται σε συμφωνία με τις παραδόσεις της ευρωπαϊκής Αριστεράς και του εργατικού κινήματος, αλλά πάνω απ’ όλα διότι αυτοί που θα ωφεληθούν θα είναι οι μισθωτοί στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Αυτές είναι οι ομάδες της κοινωνίας οι οποίες επί δεκαετίες φορτώνονται με το μεγαλύτερο μέρος της φορολογικής επιβάρυνσης. Φυσικά η Ελλάδα είναι μια χώρα πολλών μικρών επιχειρήσεων, με υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων στο εργασιακό της δυναμικό. Είναι το κατ’ εξοχήν πρόσφορο έδαφος για φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή. Και η μετατροπή ενός μακρόχρονου φαύλου κύκλου σε έναν ενάρετο κύκλο, απαιτεί πολύ περισσότερα από ό,τι στις περιπτώσεις άλλων χωρών. Απαιτεί τεράστιους πόρους και μια μεγάλη κινητοποίηση εμπειρογνωμόνων - χωρίς άμεσα ορατά αποτελέσματα και χωρίς άμεσο πολιτικό όφελος.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα της κρίσης, όλες οι κυβερνήσεις της περιόδου 2010-2015, με τη συνενοχή των θεσμικών οργάνων και της τρόικας, αντί να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους σε μια αποφασιστική και οριστική μεταρρύθμιση της φορολογικής διοίκησης, άφησαν - όπως ο Grouchy στη μάχη του Βατερλώ (για να παραφράσω τον Στέφαν Τσβάιχ) - το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων δυνάμεων και πόρων «να περιπλανιέται άσκοπα μακριά από το πεδίο της μάχης».
[Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αντικατέστησε την παλιά φορολογική παράνοια με νέες χονδοειδείς αδικίες] Αντιμέτωπη με την τεράστια δυσκολία να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δείχνει να συμπεριφέρεται με αναποτελεσματικό τρόπο. Για να είμαστε δίκαιοι, προσπαθεί να διευρύνει τη φορολογική βάση. Έχει αυξήσει τη φορολογία για τους συνήθεις υπόπτους της φοροδιαφυγής και της νόμιμης φοροαποφυγής (μεγάλες επιχειρήσεις, μικρές επιχειρήσεις, ελευθέρια επαγγέλματα, αγρότες), αλλά το έπραξε ερασιτεχνικά, χονδροειδώς, διαπράττοντας νέες πράξεις αδικίας.
Λυπάμαι που το λέω, αλλά θα πρέπει να κάνει κάτι πιο συστηματικό, πιο φιλόδοξο, πιο επιβλητικό, πιο σταθερό, πιο μακροπρόθεσμο. Ας μην ξεχνάμε και η Ελλάδα είναι ίσως η χειρότερη χώρα στη Δυτική Ευρώπη για τους μισθωτούς, οι οποίοι καλούνται, μέσω της φορολογίας, να κλείνουν τα κενά του προϋπολογισμού που αφήνει η εξωφρενική φοροδιαφυγή από τις περισσότερες επιχειρήσεις, μεγάλες και μικρές, και τους ελεύθερους επαγγελματίες.
[Στην ελληνική Αριστερά, σοσιαλδημοκρατική και ριζοσπαστική, έχουν παιδαριώδεις απόψεις για το τί είναι αξιόπιστο κράτος]
Και τι πιστεύετε για το Παράλληλο Πρόγραμμα;
Αυτό που αποκαλεί η κυβέρνηση Παράλληλο Πρόγραμμα, δηλαδή οι πολιτικές που θα μπορούσαν να προστατεύσουν το κοινωνικά και οικονομικά στρώματα που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση και έχουν βρεθεί έξω από το οικονομικό σύστημα - π.χ. οι πολύ φτωχοί, οι αποκλεισμένοι, οι άνεργοι - είναι κοινωνική επιταγή. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κάποιες μικρές αλλά σημαντικές επιτυχίες με αυτό το πρόγραμμα. Όμως στερείται τους πόρους και την τεχνογνωσία που απαιτούνται για να σχεδιασθεί με πληρότητα και να εφαρμοσθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα. Και ούτε το κράτος έχει τους κατάλληλους μηχανισμούς ή την τεχνογνωσία για να εντοπίσει και προσδιορίσει ποιοί πραγματικά βρίσκονται σε ανάγκη. Θα ήταν καλό για όσους υποτιμούν τη μεγάλη σημασία ενός επιτυχούς κρατικού οικοδομήματος - και, ουσιαστικά, την υποτιμά όλη η ελληνική Αριστερά, τόσο η σοσιαλδημοκρατική όσο και η ριζοσπαστική - επανεξετάσουν τις θεωρίες τους και την απίστευτη ιδεολογική τους αφέλεια. Σε κάθε περίπτωση, αμφιβάλλω ότι το Παράλληλο Πρόγραμμα θα επιτύχει τους στόχους του.
[Ελλάδα: Ευρωπαϊκή και δυτική κοινωνία με «δυτικά» γεγονότα, αλλά με μεγάλες αντιφάσεις και υστέρηση στην οικοδόμηση λειτουργικού κράτους και οικονομίας]
Το σχήμα του πολιτισμικού δυϊσμού (όπως προτάθηκε από τον Νικηφόρο Διαμαντούρο στη δεκαετία του 1990), θεωρεί ως δεδομένη μιαν απόσταση ανάμεσα στην Ελλάδα και την ευρωπαϊκή/δυτική νεωτερικότητα. Είναι ώρα να επανεξετάσουμε την ελληνική κοινωνία και το ελληνικό κράτος υπό το φως της κρίσης;
Η έρευνα του Dianeosis αναδεικνύει κάτι πολύ σημαντικό: οι πολιτικές και αξιακές διαιρέσεις στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας έχουν σαφή ευρωπαϊκό χαρακτήρα, και συγκεκριμένα δυτικοευρωπαϊκό. Οι επικρατούσες διαιρέσεις (οικονομικός φιλελευθερισμός - οικονομικός παρεμβατισμός, πολιτισμικός φιλελευθερισμός - πολιτισμικός συντηρητισμός, φιλο-ευρωπαϊσμός - ευρωσκεπτικισμός), όπως προβάλλονται πάνω στο σχίσμα Αριστεράς / Δεξιάς που επικρατεί ακόμη ως υπόβαθρο, δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία ανήκει απολύτως σ’ αυτό που αποκαλείται πολιτική νεωτερικότητα, με το δυτικοευρωπαϊκό νόημα του όρου. Αυτές οι διαιρέσεις είναι σαφέστερα διαρθρωμένες και πιο ανεπτυγμένες στην Ελλάδα, παρά στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Εκτός αυτού, ο λόγος που η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινής γνώμης και της συζήτησης στα μέσα ενημέρωσης για τόσα πολλά χρόνια (όπως έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν), δεν οφείλεται φυσικά στο οικονομικό της μέγεθος, που είναι μικρό, ή τουλάχιστον δεν οφείλεται κατά πρώτο λόγο σε αυτό. Οφείλεται κατά κύριο λόγο στη γεωπολιτική της θέση, αλλά και σε έναν άλλο παράγοντα, ο οποίος συχνά παραβλέπεται: Η Ελλάδα όχι μόνον συνδιαλεγόταν και συνδιαλέγεται διπλωματικά με τη Δύση, αλλά επίσης παρήγαγε και παράγει «Δυτικά» γεγονότα.
Η Ελλάδα έχει ασκήσει επιρροή και έχει αφήσει ιδεολογικά (και συναισθηματικά) ίχνη στην Ευρώπη και τον κόσμο μέσω των γεγονότων που παρήγαγε: Από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας 1821-1830 (ήταν η πρώτη εξέγερση από αυτές που οδήγησαν στην κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) μέχρι τον Εμφύλιο Πόλεμο των ετών 1946-1949 (ήταν η πρώτη μάχη του Ψυχρού Πολέμου) και τον εκδημοκρατισμό της το 1974, ο οποίος εγκαινίασε το τρίτο μεγάλο κύμα εκδημοκρατισμού στη Δύση, και ούτω καθεξής. Επιπλέον, τα πολιτικά σχίσματα που διαπερνούν την Ελλάδα είναι δυτικού τύπου, συνεπώς η κατανόηση τους είναι πολύ εύκολη για τον δυτικό παρατηρητή.
Για λόγους που δεν μπορούν να αναλυθούν εδώ, η Ελλάδα ιδρύθηκε ως κράτος από την crème de la crème, από τα πολύ καλύτερα, τα πιο «προχωρημένα» στοιχεία των Βαλκανικών ελίτ. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους (από τότε που ιδρύθηκε, στις αρχές της δεκαετίας του 1830), ο κοινοβουλευτισμός ήταν η κύρια μορφή πολιτεύματος. Ταυτόχρονα με τη Γαλλία και την Ελβετία, το ελληνικό κράτος πρωτοπόρησε στη θεσμοποίηση της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες. Η καλή λειτουργία των κοινοβουλευτικών θεσμών ήταν ήδη γεγονός από το 1875 (εκείνη την εποχή, αυτό ήταν μια πολιτική πρόοδος που ακόμη σπάνιζε στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης). Το σύνολο σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού που σε συμμετείχε ενεργητικά στην εκλογική διαδικασία, ενώ από το 1880 και μετά εδραιώθηκε ένα δικομματικό σύστημα, πολύ λειτουργικό για την εποχή εκείνη. Σύμφωνα με τον Νίκο Αλιβιζάτο, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, η Ελλάδα στο γύρισμα του του 20ου αιώνα
«[...] συγκαταλέγονταν στον στενό κύκλο των συνταγματικά ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης, και στο πεδίο αυτό ξεπερνούσε σε μεγάλο βαθμό τις άλλες Βαλκανικές χώρες. Αυτό δεν οφειλόταν αποκλειστικά και μόνον στην ποιότητα των εκλογικών διαδικασιών και στην ορθή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, αλλά επίσης, στον σεβασμό των ατομικών ελευθεριών».
Το πολιτικό σύστημα είχε συμπεριλάβει τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα στον εκλογικό παιχνίδι και, ως τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό σημείο, οι κοινωνικές ανισότητες ήταν περιορισμένες.
Ωστόσο, άν και ο πολιτικός εκσυγχρονισμός, ο μικρός βαθμός ανισότητας για ιστορικούς λόγους και ο κάποιου βαθμού πολιτισμικός εκσυγχρονισμός είναι σημαντικά επιτεύγματα, η Ελλάδα πάντα υστερούσε χρονικά στον οικονομικό εκσυγχρονισμό και στην οικοδόμηση κράτους. Μέχρις ένα σημείο συμφωνώ με την ανάλυση του Στάθη Καλύβα, σύμφωνα με την οποία, βλέποντας από μια προοπτική της μακράς διάρκειας, η Ελλάδα είναι μια ιστορία επιτυχίας. Είναι μια ιστορία επιτυχίας, η οποία, βέβαια, συμβαδίζει και συνοδεύεται από μεγάλες κρίσεις, βαθιές αποτυχίες και έναν κοινωνικό πολιτισμό που έχει και πάρα πολλά απωθητικά χαρακτηριστικά. Ο ατομικισμός, ο οικογενειοκεντρικός αμοραλισμός, η πελατειακή νοοτροπία, οι ομάδες συμφερόντων που λειτουργούν με στενά συντεχνιακό πνεύμα και, πάνω απ’ όλα, το μεγάλο χάσμα μεταξύ των «κανόνων που ισχύουν στους τύπους» και των «κανόνων που εφαρμόζονται στην πράξη», έχουν συμβάλει στη δημιουργία μιας κοινωνίας στην οποία, παρά την απουσία ακραίων ανισοτήτων, κυριαρχεί το αίσθημα της αδικίας. Η Ελλάδα ως όλον είναι μια χώρα με μεγάλες αντιθέσεις. Θα έλεγα, η Ελλάδα μοιάζει με μια παράξενη ευρωπαϊκή επαρχία που έχει όλα τα προβλήματα και τις αδυναμίες μιας επαρχίας, ενώ ταυτόχρονα έχει έναν πληθυσμό μορφωμένο και, πολλές φορές, έχει ελίτ με έντονο κοσμοπολιτισμό που της προσδίδουν έναν εμφανώς «μη-επαρχιακό» χαρακτήρα. Η Ελλάδα δυσκολεύεται πολύ να διαχειριστεί αυτή την εκρηκτική αντίφαση, η οποία συμβαδίζει με την αμφιλεγόμενη ταύτισή της με τη νεωτερικότητα. Εξ ου και οι τεράστιες επιτυχίες και οι τρομερές κρίσεις που χαρακτηρίζουν την ιστορία της Ελλάδας.
----
© Greek News Agenda / Rethinking Greece: Gerassimos Moschonas on European Democracy, the Radical Left, Greek history and SYRIZA (συνέντευξη στην Ιουλία Λειβαδίτη και στον Νικόλαο Νενεδάκη), 27.9.2016 .
Θέμα επικαιρότητας:
Πολιτικό Σύστημα
- Το δίλημμα των εκλογών και η επόμενη μέρα Παύλος Τσίμας, 13/03/2019, Huffington Post
- ΣΥΡΙΖΑ: επιδιώκει την αλλαγή για να μην αλλάξει; Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 09/03/2019, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Γιατί η αυτοκριτική είναι είδος που σπανίζει; Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 23/02/2019, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Δύο ατζέντες σε αντιπαράθεση Στέργιος Καλπάκης, 23/02/2019, Έθνος
- Το πολεμικό κλίμα και η επόμενη ημέρα Κώστας Καλλίτσης, 10/02/2019, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Ο πόλεμος που χάνουμε Γιάννης Βούλγαρης, 09/02/2019, Τα Νέα
- Η ώρα του δημοσιογραφικού εμπάργκο Άγγελος Κωβαίος, 04/02/2019, www.protagon.gr
- Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; Γιάννης Βούλγαρης, 19/01/2019, Τα Νέα
- Πολίτες σε απόσυρση Μαρία Κατσουνάκη, 12/01/2019, Η Καθημερινή
- Το 2019 και το ΠΡΩΤΕΙΟ της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Γιώργος Σιακαντάρης, 06/01/2019, Το Βήμα της Κυριακής
- Ελλάδα 2018: το γεγονός που δεν έγινε Γιάννης Βούλγαρης, 29/12/2018
- Η ΔΗΜΑΡ θα υπάρχει ενισχυμένη στο ΚΙΝΑΛ Στέργιος Καλπάκης, 19/12/2018, www.thecaller.gr
- Εθνικολαϊκιστές ˮΚαμμένοιˮ υπάρχουν σε αρκετά κόμματα Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 18/12/2018, Τα Νέα
- 2019: Τα Κρίσιμα Θεσμικά Διακυβεύματα για το Πολιτικό Σύστημα Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 15/12/2018, Τα Νέα
- Επεσε έξω ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 15/12/2018, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Μοιάζουν σε περισσότερα απ’ όσα διαφέρουν Γιώργος Σιακαντάρης, 02/12/2018, Το Βήμα της Κυριακής
- Απαιτείται Πειστική Προοδευτική Απάντηση Απέναντι Στην Άνοδο Του Συντηρητισμού Και Της Ακροδεξιάς Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 02/12/2018, ΑΠΕ-ΜΠΕ
- Μαθητικές διαμαρτυρίες Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 17/11/2018, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Οι θεσμικές αλλαγές δεν μπορούν να υλοποιηθούν όταν εντάσσονται σε εκλογικούς σχεδιασμούς Δημήτρης Χατζησωκράτης, 17/11/2018, ΑΠΕ-ΜΠΕ
- Σκάνδαλα και σκανδαλολογία Θόδωρος Μαργαρίτης, 09/11/2018, Τα Νέα
- Πολίτες της σιωπής Γιάννης Παπαθεοδώρου, 05/11/2018, dim/art
- Εθνική συνεννόηση, με το ΚΙΝΑΛ καταλύτη των εξελίξεων Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 05/11/2018, www.karfitsa.gr
- Να τιμωρηθούν όσοι αποδεδειγμένα έβαλαν «το χέρι στο μέλι» Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 28/10/2018, ΑΠΕ-ΜΠΕ
- Μια παράδοξη συζήτηση Γιάννης Βούλγαρης, 27/10/2018, Τα Νέα
- Ανεξίτηλα στίγματα Γιώργος Καρελιάς, 25/10/2018, www.protagon.gr
- ΤΡΙΤΗ ΕΝΤΟΛΗ Γιάννης Παπαθεοδώρου, 22/10/2018, dim/art
- Διχαζόμαστε για το ποιος διχάζει! Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/10/2018, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Η δήθεν επιχειρηματικότητα Κώστας Καλλίτσης, 30/09/2018, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Η «Θεσσαλονίκη» του Τσίπρα και του Μητσοτάκη Δημήτρης Χατζησωκράτης, 30/09/2018, Κυριακάτικη KONTRA NEWS
- Ο Τσίπρας πέρασε από τον αντιπολιτευτικό στον κυβερνητικό λαϊκισμό Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 23/09/2018, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής
- Παρέα με τα γνωστά φαντάσματα; Γιάννης Βούλγαρης, 30/06/2018, Τα Νέα
- Τι πιστεύουν αλήθεια οι Ελληνες; Γιάννης Βούλγαρης, 31/03/2018, Τα Νέα
- Αν ήμουν ο ΣΥΡΙΖΑ, θα ευχόμουν… Γιώργος Σιακαντάρης, 27/02/2018, www.insider.gr
- Στην αρένα της αντιπολιτικής Σήφης Πολυμίλης, 17/02/2018, Το Βήμα της Κυριακής
- Οι στρεβλώσεις στο φάρμακο και το εκτροφείο των σκανδάλων Γιάννης Τούντας, 17/02/2018, Το Βήμα της Κυριακής
- Ποιες διαδικασίες πρέπει να ακολουθηθούν Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 14/02/2018
- Οι «κλέφτες» και οι «προδότες» Θόδωρος Μαργαρίτης, 14/02/2018, Τα Νέα
- Στην κυβέρνηση και στον ΣΥΡΙΖΑ επικρατεί η λογική “κατάληψης” και “ελέγχου” των θεσμών. 12/07/2017
- Η πολιτική ως υπαλληλία Γιώργος Σιακαντάρης, 30/06/2017, Τα Νέα
- Οι «κακοί ξένοι» και η ανυπαρξία δημοκρατικού σχεδίου… Κώστας Καλλίτσης, 25/06/2017, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Αιώνια επιστροφή Δημήτρης Ψυχογιός, 22/05/2017, Τα Νέα
- Φιλελεύθερος κοινοβουλευτικός κρετινισμός Γιώργος Σιακαντάρης, 22/05/2017, Τα Νέα
- Πολιτικό και επικοινωνιακό κενό Χρίστος Αλεξόπουλος, 07/05/2017
- Η κυριαρχία του ασπόνδυλου πολιτικού Γιώργος Σιακαντάρης, 05/05/2017, Τα Νέα
- Ετσι, δουλειά δεν γίνεται!.. Κώστας Καλλίτσης, 15/04/2017, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Έγκλημα και αμηχανία Κώστας Καρακώτιας, 11/04/2017, Έθνος
- Η ΝΔ είναι ο στρατηγικός μας αντίπαλος Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 08/04/2017, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Μικρές νίκες στον μακρύ πόλεμο Γιάννης Βούλγαρης, 24/03/2017, Τα Νέα
- Έγκλημα χωρίς τιμωρία. Πάνος Σκοτινιώτης, 21/03/2017
- Εκ παραδρομής Γιάννης Παπαθεοδώρου, 20/03/2017, dim/art
- Θαν. Θεοχαρόπουλος: Προοδευτική ανανέωση χωρίς επετηρίδες, αγκυλώσεις και εμμονές 06/03/2017
- Η χώρα που ελπίζει στο «Survivor»... Σήφης Πολυμίλης, 05/03/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Αγαπάς τη Δημοκρατία; Απόδειξη Γιώργος Σιακαντάρης, 05/03/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Θαν. Θεοχαρόπουλος:Νέοι ηγέτες με όραμα για ένα νέο ευρωπαϊκό, εθνικό και σοσιαλδημοκρατικό αφήγημα 05/03/2017
- Ξυπνά μια νέα δημοκρατική συνείδηση; Γιάννης Βούλγαρης, 28/01/2017, Τα Νέα
- Δύσκολοι καιροί για κεντρώους Νίκος Μπίστης, 23/01/2017, Έθνος
- Tρεις απειλές κατά της αδύναμης ελληνικής δημοκρατίας Γιώργος Σιακαντάρης, 20/01/2017, Athens Voice
- Οι πολίτες, οι πολιτικοί και η πολιτική Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 14/01/2017, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Γυάλινος κόσμος Γιάννης Παπαθεοδώρου, 09/01/2017, dim/art
- Θαν. Θεοχαρόπουλος:Έχουμε συναντίληψη για προοδευτικές πολιτικές μακρυά από βεβαιότητες και στερεότυπα του παρελθόντος 04/01/2017
- Μετα-αλήθεια εναντίον μετα-πολιτικής Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 31/12/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Αρκετά γελάσαμε με τον Σώρρα Χριστίνα Ταχιάου, 31/12/2016, www.protagon.gr
- Ο Πάπας, ο Τραμπ και «ΤΑ ΝΕΑ» Παύλος Τσίμας, 23/12/2016, Τα Νέα
- 10 ΚΡΙΣΙΜΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.10 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΤΑΞΗΣ 20/12/2016
- Μια μέρα στη Βουλή Ελένη Κεχαγιόγλου, 16/12/2016, dim/art
- Είμαστε αποικία; Π.Κ. Ιωακειμίδης, 14/12/2016, Τα Νέα
- ΔΗΜΑΡ: Επικίνδυνες και ανιστόρητες οι δηλώσεις Παρασκευόπουλου 13/12/2016
- Ροβεσπιέροι και Αντουανέτες Νίκος Μπίστης, 12/12/2016, Έθνος
- Χάνουμε ευκαιρίες για την άμυνα Π.Κ. Ιωακειμίδης, 06/12/2016, Τα Νέα
- Ατελές οικοδόμημα της ΕΕ, ατελής μορφή δημοκρατίας με έλλειμμα αποτελεσματικότητας, απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών Γεράσιμος Μοσχονάς, 03/12/2016, Rethinking Greece, Greek News Agenda
- Η Ελλάδα στον κόσμο της αβεβαιότητας Γιάννης Βούλγαρης, 03/12/2016, Τα Νέα
- ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ-ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΝNΟΗΣΗ Θόδωρος Μαργαρίτης, 28/11/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Μετά τον ΣΥΡΙΖΑ τι; Αλέξανδρος Παπουτσής, 26/11/2016, www.karfitsa.gr
- Χρειάζεται κυβέρνηση εθνικής συνεννόησης για να μην βρεθεί ξανά η χώρα με το ένα πόδι εκτός ευρωζώνης Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 26/11/2016, Παρασκήνιο
- Η αμηχανία μπροστά στον λαϊκισμό Μιχάλης Κυριακίδης, 24/11/2016, Μεταρρύθμιση
- Την ευθύνη για τη σκληρότητα των μνημονίων την φέρουν και οι Ελληνες Γιώργος Δερτιλής, 29/10/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Εθνική συνεννόηση τώρα με αλλαγή κυβέρνησης Δημήτρης Χατζησωκράτης, 23/10/2016, Το Βήμα, Νέες Εποχές
- Κράτος- παρακράτος Ξένια Κουναλάκη, 20/10/2016, Η Καθημερινή
- Η λάθος συζήτηση για τη διαπλοκή Πάσχος Μανδραβέλης, 16/10/2016, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Χαμένες ευκαιρίες Γιάννης Παπαθεοδώρου, 03/10/2016, dim/art
- U turn, αλλά Ανδρέας Ε. Παπαδόπουλος, 01/10/2016, Τα Νέα
- Γιατί και πότε αναπτύσσεται ο νεοφιλελευθερισμός Γιώργος Σιακαντάρης, 24/09/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Η νέα κεντροαριστερά δεν θα γίνει δεκανίκι Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 18/09/2016, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής
- Τσίπρας και Μητσοτάκης δεν έχουν καταλάβει τίποτα από τα λάθη του παρελθόντος: Είναι αδιόρθωτο 18/09/2016
- 3η Σεπτέμβρη, αστισμός και ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Σιακαντάρης, 04/09/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Παρανοήσεις και στρεβλώσεις για την «άμεση δημοκρατία» Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 03/09/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Ο Αρτέμης Σώρρας και οι «άλλοι» Θανάσης Μαυρίδης, 29/08/2016, www.liberal.gr
- Η σημαία του Ουζμπεκιστάν Γιώργος Σιακαντάρης, 28/08/2016, Athens Voice
- Στερεότυπα, Φανατισμός, Συμμόρφωση Στέργιος Καλπάκης, 26/08/2016
- Τα μεγάλα γεγονότα και η σκιά μας Αλέξανδρος Παπουτσής, 25/07/2016, Θεσσαλονίκη
- Ο λαϊκισμός και η λατρεία του «λαού» Ανδρέας Πανταζόπουλος, 15/07/2016, www.ekyklos.gr
- Η αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος απαιτεί να μη λές άλλα χθές ,άλλα σήμερα και άλλα αύριο Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 02/07/2016, Freesunday
- Ο Μαρινόπουλος και η νοσηρότητα της μεταπρατικής οικονομίας Ανδρέας Ζαμπούκας, 29/06/2016, www.liberal.gr
- Καιροί ενδιαφέροντες, καιροί ζοφεροί Κώστας Καρακώτιας, 29/06/2016, Έθνος
- Eνότητα και ανανέωση για σύγχρονη, ενιαία κεντροαριστερά Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 29/06/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Ποιος θέλει να εφαρμόσει το Μνημόνιο; Κώστας Καλλίτσης, 06/12/2015, Η Καθημερινή της Κυριακής
- Αριστερά, Οικουμενική (και) Κυβέρνηση Γιώργος Σιακαντάρης, 06/12/2015, Το Βήμα της Κυριακής
- Ο ίδιος ο Τσίπρας πέταξε τη συναίνεση στα σκυλιά Φώφη Γεννηματά, 05/12/2015, Τα Νέα
- Τά κόμματα, ο Πρόεδρος και η συναίνεση Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 30/11/2015, www.anoixtoparathyro.gr
- Tο κόμμα, το κράτος και τα δημόσια αξιώματα Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 19/11/2015, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Είναι μυθομανής ο Πανούσης; O Aixmiros, 09/11/2015, www.aixmi.gr
- Φώτης Κουβέλης:Διαφάνεια και Πολιτικό Σύστημα 11/05/2010
- Για τη Διαφθορά με Δ κεφαλαίο Βασίλης Ζουναλής, 01/10/2006, Κυριακάτικη Αυγή
Πρόσφατα κείμενα
- Άρθρα
- Απόψεις
- Ο Σημίτης, ο Καραμανλής, το Ελσίνκι και οι δύο σχολές στην Εξωτερική πολιτικήΝίκος Μπίστης, 09/04/2021
- Ελληνοτουρκικά: Ακινησία ή επίλυση διαφορών;Θόδωρος Τσίκας, 09/04/2021
- Μορατόριουμ; ΑπεταξάμηνΔημήτρης Χατζησωκράτης, 07/04/2021
- Παλινωδίες και ανερμάτιστη πολιτική της κυβέρνησης στην πανδημίαΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 04/04/2021
- Ταμείο Ανάκαμψης: Να δοθεί έμφαση στην κοινωνική συμμετοχή και στις ΜμΕΠαναγιώτης Κορκολής, 04/04/2021
- «Η επιχειρηματική απληστία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο»Σάραν Μπάροου, 04/04/2021
- Η Αμερική, η Ευρώπη και το λεφτόδεντροΚώστας Καλλίτσης, 04/04/2021
- Τα σκέλεθρα του «21»Τάκης Καφετζής, 04/04/2021
- Ο Εδουάρδος Γ ΄και η ΜέρκελΠαύλος Τσίμας, 03/04/2021
- Το μορατόριουμΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 03/04/2021
- Περί επετείων και εθνικού αφηγήματοςΣωτήρης Βαλντέν, 03/04/2021
- Θυσίες και όραμαΓιώργος Καπόπουλος, 02/04/2021
- Mια νέα φάση αντι-Γερμανισμού κυοφορείται στην ανοιξιάτικη ΕλλάδαΑντώνης Παπαγιαννίδης, 02/04/2021
- Το μέλλον της εργασίας ή το τέλος τηςΓιώργος Πετρόπουλος, 01/04/2021
- Μια φαρσοκωμωδία σε συνέχειεςΤάσος Παππάς, 01/04/2021
- Εκσυγχρονισμένος παλαιοκομματισμόςΠαντελής Μπουκάλας, 31/03/2021
- Συμφέρει την Ελλάδα η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας;Θόδωρος Τσίκας, 30/03/2021
- «Κάτω τα μολύβια»;Δημήτρης Χατζησωκράτης, 30/03/2021
- Στον αντίποδα του ΜπάιντενΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 28/03/2021
- Να βρεθούν στο επίκεντρο της ανάπτυξης οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην επόμενη μέραΓιώργος Σταθάκης, 28/03/2021
- Ελληνοτουρκικές σχέσεις, 1821-2021Αλέξης Ηρακλείδης, 28/03/2021
- Οι γυναίκες, χριστιανές και μουσουλμάνες, ήταν ο αδύναμος κρίκος το 1821Βασιλική Λάζου, 28/03/2021
- Το ΤΧΣ, η Πειραιώς και η χώρα του υβριδικού καπιταλισμούΚώστας Καλλίτσης, 28/03/2021
- Ή βουλευτής, βουλευτής…Πάσχος Μανδαρβέλης, 28/03/2021
- «Ζητάμε δικαιοσύνη και ευθύνες για τον θάνατο των συγγενών μας»Κονσουέλο Λοκάτι, 28/03/2021
- Σημαντικό κίνητρο οι ευρω-τουρκικές σχέσειςΘόδωρος Τσίκας, 27/03/2021
- «Από τον Κολοκοτρώνη στον Παστέρ»Αντώνης Λιάκος, 27/03/2021
- Το Εικοσιένα στην Ελλάδα της παγκοσμιοποίησηςΓιάννης Βούλγαρης, 27/03/2021
- Συντάγματα του Αγώνα: ποια παρακαταθήκη;Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 27/03/2021
- Σύννεφα ιδιωτικού χρέους τρομάζουν τις ΜμΕ και σκιάζουν την «επόμενη μέρα»Γιώργος Καρανίκας, 27/03/2021
- Η ουσία των συμφωνηθέντων για την ΤουρκίαΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 26/03/2021
- Τους εργαζόμενους τους εμβολιάζουμε, δεν τους απολύουμεΜαουρίτσιο Λαντίνι, 25/03/2021
- 1821: Όταν οι επαναστάτες γκρέμισαν τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσειΝίκος Θεοτοκάς, 25/03/2021
- Η επικαιρότητα του ΕικοσιέναΑλέξης Τσίπρας, 24/03/2021
- Τροχιά σύγκρουσης;Γιώργος Καπόπουλος, 23/03/2021
- Προεόρτια σε περιβάλλον αγωνίας και λύπηςΠαντελής Μπουκάλας, 23/03/2021
- 1821, μια ανδρική υπόθεση;Χριστίνα Κουλούρη, 23/03/2021
- Υπάρχει το κέντρο;Μαριλένα Κοππά, 22/03/2021
- Ποιον εμπιστεύονται οι αγορές;Κώστας Καλλίτσης, 21/03/2021
- Ο «αποχωρών» πρόεδρος στη Διάσκεψη της ΓενεύηςΚυριάκος Πιερίδης, 20/03/2021
- Νεοαγανακτισμένοι ή χωρίς προοπτικές;Γιώργος Σιακαντάρης, 20/03/2021
- Η Αριστερά και το ΠανεπιστήμιοΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/03/2021
- Η διαχείριση της τωρινής κρίσηςΝίκος Μουζέλης, 20/03/2021
- «Να αποπληρώσει η Ε.Ε. το χρέος της πανδημίας»Λούκα Βισεντίνι, 20/03/2021
- Νομοθετικό μορατόριουμ: Γιατί η κυβέρνηση κάνει πως δεν καταλαβαίνειΓεράσιμος Λιβιτσάνος, 19/03/2021
- Λύσεις και όχι αναμονή στα ελληνοτουρκικάΘόδωρος Τσίκας, 18/03/2021
- Βασανιστήρια ξανά!Ολύμπιος Δαφέρμος, 18/03/2021
- Ο μύθος της τηλεκπαίδευσηςΝίκος Σαλτέρης, 18/03/2021
- Μια Δεξιά από τα παλιά χρόνιαΤάσος Παππάς, 17/03/2021
- Ελευθερία και θάνατοςΚώστας Γιαννακίδης, 17/03/2021
- Εχει μαζευτεί πολύ προσάναμμα…Κώστας Καλλίτσης, 13/03/2021
- Η ηθική της μέριμναςΣαντρά Λοζιέ, 13/03/2021
- «Η Αριστερά της εποχής μας έχει ανάγκη από ιδεολογική ανασύνταξη»Γιάννης Δραγασάκης, 12/03/2021
- Κάτι πρέπει να αλλάξειΑντώνης Αντωνιάδης, 12/03/2021
- Ενιαία Υγεία και πανδημίαΑλκιβιάδης Βατόπουλος, 12/03/2021
- Χωρίς Φιλική Εταιρεία και Διαφωτισμό δεν υπάρχει ΕπανάστασηΠασχάλης Κιτρομηλίδης, 12/03/2021
- Κρίμα, κύριε πρωθυπουργέ. Κάλπικος ο φιλελευθερισμός σαςΤάσος Παππάς, 12/03/2021
- «Φρούριο» στη μισή ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 12/03/2021
- Η ανάγκη επανεκτίμησης των δημόσιων υπηρεσιών μας11/03/2021
- Το σπιράλ της βίαςΝίκος Μπίστης, 11/03/2021
- Οι μεταρρυθμίσεις του ΕρντογάνΘόδωρος Τσίκας, 10/03/2021
- Η Τουρκία, οι σύμμαχοι της Ελλάδας και οι πραγματικότητεςΠαύλος Κλαυδιανός, 08/03/2021
- «Οι διακρίσεις οδηγούν αυτεπάγγελτα στη βία»Ολίβια Γκαζαλέ, 07/03/2021
- Ρήγμα με έντονη σεισμική ακολουθίαΚώστας Καλλίτσης, 07/03/2021
- Ο Όρμπαν και το ουγγαρέζικα βιολιά της ευρωπαϊκής ΑκροδεξιάςΑργύρης Παναγόπουλος, 07/03/2021
- Για τους φίλους μας τα πάντα, για τους εχθρούς μας ο νόμοςΝίκος Μαραντζίδης, 07/03/2021
- Το ενεργειακό ταγκό σε νέους ρυθμούςΛάρκος Λάρκου, 07/03/2021
- Στην Αττική δεν έχουμε δει ακόμα το πραγματικό πρόβλημαΓιάννης Καλομενίδης, 07/03/2021
- 1821-2021 / Η ποιητική του φύλουΜαρία Ρεπούση, 07/03/2021
- Η Αριστερά, οι «αλληλέγγυοι», οι μνήμεςΓιάννης Βούλγαρης, 06/03/2021
- Αλλο τρικάκια, άλλο μολότοφΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 06/03/2021
- Η τύχη της άτυπης διάσκεψης για την ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 06/03/2021
- Χωρίς αφήγημα ο ΕρντογάνΓιώργος Καπόπουλος, 04/03/2021
- Απεργία πείνας κρατουμένου : Ένα πρόβλημα με μία μόνο λύσηΓιάννης Φ. Ιωαννίδης, 04/03/2021
- Ανάμεσα σε Λιγνάδη και Κουφοντίνα, ελληνοτουρκικά και ΚυπριακόΝίκος Μπίστης, 04/03/2021
- Κι αν είσαι και παπάςΠαντελής Μπουκάλας, 03/03/2021
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Η Αριστερά της ΠειθούςΓιάννης Πανούσης, 02/03/2021
- Έναν χρόνο μετάΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 28/02/2021
- Η παραγνωρισμένη Επανάσταση – Το 1862 ως προέκταση και ολοκλήρωση του 1821Γιώργος Σωτηρέλης, 28/02/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Περί συμμαχιών ο λόγοςΑντώνης Κοτσακάς, 27/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Η ποίηση ως ξόρκιΚώστας Γεωργουσόπουλος, 27/02/2021
- Χρειάζεται επειγόντως άλλο «μείγμα» υγειονομικών μέτρωνΑνδρέας Ξάνθος, 27/02/2021
- Ο δεξιός λαϊκισμόςΝίκος Μουζέλης, 27/02/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Με αφορμή την υπόθεση «Λιγνάδη και λοιπών»Θωμάς Ψύρρας, 23/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- Για μια πλουραλιστική και αντικειμενική δημόσια τηλεόρασηΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 21/02/2021
- Στο επίκεντρο του προγράμματός μας εργασία, πράσινη μετάβαση, αντιμετώπιση των ανισοτήτωνΓιώργος Σταθάκης, 21/02/2021
- Η προκαταβολή σύνταξης είναι επίδομα απόλυτης φτώχειαςΔιονύσης Τεμπονέρας, 21/02/2021
- Πολιτικός σεξισμός και σεξουαλική βίαΜαρία Ρεπούση, 20/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- Οταν πέσεις σε μια τρύπα, μη σκάβειςΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
- Ταμείο Ανάκαμψης: Να δοθεί έμφαση στην κοινωνική συμμετοχή και στις ΜμΕΠαναγιώτης Κορκολής, 04/04/2021
- «Η επιχειρηματική απληστία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο»Σάραν Μπάροου, 04/04/2021
- Τα σκέλεθρα του «21»Τάκης Καφετζής, 04/04/2021
- Ο Εδουάρδος Γ ΄και η ΜέρκελΠαύλος Τσίμας, 03/04/2021
- Θυσίες και όραμαΓιώργος Καπόπουλος, 02/04/2021
- Mια νέα φάση αντι-Γερμανισμού κυοφορείται στην ανοιξιάτικη ΕλλάδαΑντώνης Παπαγιαννίδης, 02/04/2021
- Το μέλλον της εργασίας ή το τέλος τηςΓιώργος Πετρόπουλος, 01/04/2021
- Μια φαρσοκωμωδία σε συνέχειεςΤάσος Παππάς, 01/04/2021
- Εκσυγχρονισμένος παλαιοκομματισμόςΠαντελής Μπουκάλας, 31/03/2021
- Οι γυναίκες, χριστιανές και μουσουλμάνες, ήταν ο αδύναμος κρίκος το 1821Βασιλική Λάζου, 28/03/2021
- Ή βουλευτής, βουλευτής…Πάσχος Μανδαρβέλης, 28/03/2021
- «Ζητάμε δικαιοσύνη και ευθύνες για τον θάνατο των συγγενών μας»Κονσουέλο Λοκάτι, 28/03/2021
- Συντάγματα του Αγώνα: ποια παρακαταθήκη;Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 27/03/2021
- Σύννεφα ιδιωτικού χρέους τρομάζουν τις ΜμΕ και σκιάζουν την «επόμενη μέρα»Γιώργος Καρανίκας, 27/03/2021
- Η ουσία των συμφωνηθέντων για την ΤουρκίαΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 26/03/2021
- Τους εργαζόμενους τους εμβολιάζουμε, δεν τους απολύουμεΜαουρίτσιο Λαντίνι, 25/03/2021
- 1821: Όταν οι επαναστάτες γκρέμισαν τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσειΝίκος Θεοτοκάς, 25/03/2021
- Τροχιά σύγκρουσης;Γιώργος Καπόπουλος, 23/03/2021
- Προεόρτια σε περιβάλλον αγωνίας και λύπηςΠαντελής Μπουκάλας, 23/03/2021
- 1821, μια ανδρική υπόθεση;Χριστίνα Κουλούρη, 23/03/2021
- Ο «αποχωρών» πρόεδρος στη Διάσκεψη της ΓενεύηςΚυριάκος Πιερίδης, 20/03/2021
- Νεοαγανακτισμένοι ή χωρίς προοπτικές;Γιώργος Σιακαντάρης, 20/03/2021
- «Να αποπληρώσει η Ε.Ε. το χρέος της πανδημίας»Λούκα Βισεντίνι, 20/03/2021
- Νομοθετικό μορατόριουμ: Γιατί η κυβέρνηση κάνει πως δεν καταλαβαίνειΓεράσιμος Λιβιτσάνος, 19/03/2021
- Μια Δεξιά από τα παλιά χρόνιαΤάσος Παππάς, 17/03/2021
- Ελευθερία και θάνατοςΚώστας Γιαννακίδης, 17/03/2021
- Η ηθική της μέριμναςΣαντρά Λοζιέ, 13/03/2021
- Κάτι πρέπει να αλλάξειΑντώνης Αντωνιάδης, 12/03/2021
- Ενιαία Υγεία και πανδημίαΑλκιβιάδης Βατόπουλος, 12/03/2021
- Κρίμα, κύριε πρωθυπουργέ. Κάλπικος ο φιλελευθερισμός σαςΤάσος Παππάς, 12/03/2021
- «Φρούριο» στη μισή ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 12/03/2021
- Η Τουρκία, οι σύμμαχοι της Ελλάδας και οι πραγματικότητεςΠαύλος Κλαυδιανός, 08/03/2021
- «Οι διακρίσεις οδηγούν αυτεπάγγελτα στη βία»Ολίβια Γκαζαλέ, 07/03/2021
- Ο Όρμπαν και το ουγγαρέζικα βιολιά της ευρωπαϊκής ΑκροδεξιάςΑργύρης Παναγόπουλος, 07/03/2021
- Για τους φίλους μας τα πάντα, για τους εχθρούς μας ο νόμοςΝίκος Μαραντζίδης, 07/03/2021
- Το ενεργειακό ταγκό σε νέους ρυθμούςΛάρκος Λάρκου, 07/03/2021
- Στην Αττική δεν έχουμε δει ακόμα το πραγματικό πρόβλημαΓιάννης Καλομενίδης, 07/03/2021
- Η τύχη της άτυπης διάσκεψης για την ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 06/03/2021
- Χωρίς αφήγημα ο ΕρντογάνΓιώργος Καπόπουλος, 04/03/2021
- Απεργία πείνας κρατουμένου : Ένα πρόβλημα με μία μόνο λύσηΓιάννης Φ. Ιωαννίδης, 04/03/2021
- Κι αν είσαι και παπάςΠαντελής Μπουκάλας, 03/03/2021
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
Ημερολόγιο κειμένων
◄ | Απρίλιος 2021 |
► |
W | Δε | Τρ | Τε | Πέ | Πα | Σά | Κυ |
---|---|---|---|---|---|---|---|
13 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
14 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
15 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
16 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
17 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
Θέματα επικαιρότητας
- 2021
- 1821
- 200 ΧΡΌΝΙΑ
- ακροδεξιά
- Αμερική
- Ανθρώπινα δικαιώματα
- Αριστερά-κεντροαριστερά
- Αστυνομική βία
- αυτοδιοίκηση
- Βία
- Γαλλία
- Γερμανία
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
- Διεθνή
- Δικαιοσύνη
- Ελληνοτουρκικά
- Εξωτερική Πολιτική
- εργασία
- ΕΥΡΩΠΗ
- Η Ευρώπη των 27
- Η.Π.Α
- Ιταλία
- ΚΙΝ.ΑΛΛ.
- κόμματα
- Κυπριακό
- Κύπρος
- ΜΜΕ
- Νέα Δημοκρατία
- Οικονομία
- ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ/ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Οικονομική κρίση
- Ολοκαύτωμα
- Παιδεία
- πανδημία
- πανδημία
- Περιβάλλον-Οικολογία
- Πολιτισμός
- ρατσισμός
- συνταγματικά δικαιώματα
- Σύριζα Προοδευτική Συμμαχία
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ταμείο ανάκαμψης
- Τουρκία
- τράπεζες
- Τρομοκρατία
- ΥΓΕΙΑ
- 2020
- BREXIT
- Novartis
- Αντισιμιτισμός
- Αστυνομική βία
- Ασφαλιστικό
- Βόρεια Μακεδονία
- Γεωστρατηγική
- ΔΗΜΑΡ
- διαδηλώσεις
- Διαπραγματεύσεις Ελλάδος-ΕΕ
- Διεθνείς σχέσεις
- Διπλωματία
- Εθνικολαϊκισμός
- Εκκλησία -Κράτος
- εκλογές
- Εκλογικό Σύστημα
- Ελληνικά Κόμματα
- Ελληνοιταλική Συμφωνία ΑΟΖ
- Ενέργεια
- επιχειρήσεις
- εργασία
- Ευρωπαϊκή Αριστερά
- ιδιωτικοποιήσεις
- Ισπανία
- κοινωνικό κράτος
- Κωνσταντινούπολη
- Λαϊκισμός
- Μεγ. Βρετανία
- μεταρρυθμίσεις
- Νεολαία
- οικολογια
- πανδημία
- πανδημία
- Πολυτεχνείο 73
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- πτωχευτικός κώδικας
- σοσιαλισμός
- Συνταγματικη Αναθεώρηση
- Συντάξεις
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- Τεχνολογία
- Τουρισμός
- τουρκοκύπριοι
- Χρυσή Αυγή
- 2019
- FYROM
- Αντιεθνικισμός- Αντιρατσισμός
- Βαλκάνια
- Ισπανία
- Πολιτικό Σύστημα
- 2018
- Εθνικισμός
- Ιστορία του Αριστερού κινήματος
- Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ
- Μεταναστευτικό
- Νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ
- Σοσιαλδημοκρατία
- 2017
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ
- Ενιαίος φορέας της κεντροαριστεράς
- 21 Απριλίου 1967
- Αγροτικό
- Γαλλία προεδρικές εκλογές 2017
- Για τον Μιχάλη
- Η Ευρώπη των 28
- Λατινική Αμερική
- Μεγ. Βρεττανία
- Σχέσεις εκκλησίας και κράτους
- 2016
- ΔΝΤ
- Μετά το 3ο Μνημόνιο
- Προϋπολογισμός 2017
- ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ-ΠΟΤΑΜΙ_ΚΙΔΗΣΟ-ΚΙΝΗΣΕΙΣ
- Συνέδριο ΣΥΡΙΖΑ 2016
- Το Ποτάμι
- 2015
- Αντιδικτατορικός Αγώνας
- Γερμανικές Αποζημιώσεις
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ. Εκλογές 2015
- Δημοψήφισμα 2015
- Εκλογές 2015
- Εκλογές, Σεπτέμβριος 2015
- Έκτακτο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- Η πορεία της ΔΗΜΑΡ μετά τις εκλογές 2015
- Μετά τη Συμφωνία Ελλάδας-Ευρωζώνης
- Μετά το 4ο Συνέδριο της ΔΗΜΑΡ
- Μετεκλογικά, 2015
- Παρίσι, Παρασκευή 13/11/2015
- Ρωσία
- 2014
- 2ο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- G20
- Αυτοδιοικητικές Εκλογές 2014
- Δεκέμβρης 44
- ΔΗΜΑΡ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
- Δημόσια Διοίκηση-Αυτοδιοίκηση
- Ευρωεκλογές 2014
- Μετά τις ευρωεκλογές 2014
- Μετά το 2ο Συνέδριο
- Μετανάστες
- Μουντιάλ 2014
- Παλαιστίνη
- Ποεδρική εκλογή
- Τεχνολογία
- Υγεία
- 2013
- Αραβικός Κόσμος
- Γερμανία , εκλογές 2013
- Ε.Ε. - Κοινή Αγροτική Πολιτική
- Ελληνοαμερικάνικες σχέσεις
- Κυβέρνηση Εθνικής Ευθύνης
- Συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ-ΣΥΡΙΖΑ
- 2012
- "Αγανακτισμένοι"
- Αριστερά και Οικολογία
- Εκλογές 2012
- Πελατειακό κράτος
- Πολιτικό Σύστημα
- Συρία
- Φοιτητικές εκλογές
- 2011
- Αθήνα 2004
- Αθλητισμός
- Αποχαιρετισμός στον Λεωνίδα
- Βία στα γήπεδα
- Γερμανία , εκλογές 2010
- Δημιουργούμε τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Δημοσιονομικό Σύμφωνο 091211
- Διαχείρηση απορριμάτων
- Επέτειος της πτώσης της δικτατορίας
- Έρευνα
- Ιαπωνία
- Ιράν
- Κυβέρνηση Παπαδήμου
- Μέση Ανατολή
- Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο
- Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΜΜΜ
- Μνημόνιο-Κυβερνητική πολιτική
- Παγκοσμιοποίηση
- Ποδόσφαιρο
- Πυρηνική Ενέργεια
- Σκάνδαλο Siemens
- 2010
- "Καλλικράτης"
- 100 πρώτες ημέρες
- Αϊτή
- ΑΜΕΑ
- ΑΠΕ
- Αφγανιστάν
- Βρεττανικές Εκλογές 2010
- ΔΗΜΑΡ-ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ
- Διαδηλώσεις- Βία
- Εγκληματικότητα
- Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας 2010
- Εκολογικός Νόμος
- Έκτακτο ΣΥΝέδριο
- ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ
- Ισραήλ-Παλαιστίνη
- Κίνα
- Κοπεγχάγη 2009
- Μετά το 6ο ΣΥΝέδριο
- Μετανάστες, ιθαγένεια
- Μνημόνιο
- ΝΑΤΟ
- Ναυτιλία
- Περιφερειακή συγκρότηση-Αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Πτώση του τείχους
- Πυρκαϊές 2010
- Ρομά
- Σκάνδαλα ομολόγων
- Σκάνδαλο Βατοπεδίου
- ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΌ
- 2009
- 1989, Πτώση του Τείχους
- Αμερικανικές εκλογές
- Αμερικάνικες επεμβάσεις
- Γεμανία, εκλογές 2009
- Γερμανία, εκλογές 2009
- Δεκέμβρης ΄09
- Διαρκές ΣΥΝέδριο, Σεπτέμβριος 2009
- Διαρκές Συνέδριο ΣΥΝ 13-5/02/09
- Διεθνής Τρομοκρατία
- Ευρωεκλογές 2009
- Ευρωεκλογές 2010
- Η Ευρώπη των 25
- Ισλάμ
- ΚΚΕ
- Μετά τις εκλογές
- Μετά τις εκλογές 041009
- Μετά τις ευρωεκλογές 2009
- Οικολογία και Ανανεωτική Αριστερά
- Προγραμματικά
- Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ
- Προς τις βουλευτικές εκλογές 2009
- Πυρκαϊές 2009
- Ρωσικές επεμβάσεις
- Σκάνδαλο Παυλίδη
- Χρηματοπιστωτική κρίση
- 2008
- 21/4/67, 40 χρόνια μετά
- 5ο ΣΥΝέδριο
- Αμμερικάνικες εκλογές 2006
- Άνοιξη Πράγας
- Για την "Αυγή Α.Ε."
- Διαδίκτυο-Blogers
- Εξεταστική-Προανακριτική για Βατοπέδιο
- Ευρωπαϊκό Σύνταγμα
- Κεντροαριστερά
- Μάης ΄68
- Μετά το 5ο ΣΥΝέδριο
- Μεταρρυθμιστική Συνθήκη
- Ντόπιγκ
- Πεκίνο 2008
- Συμβούλιο Κορυφής Ε.Ε.
- 2007
- Διάλογος για τις Προοπτικές της Αριστεράς
- Ιστορία Στ΄Δημοτικού
- Μετεκλογικά 2007
- Νέες Τεχνολογίες
- Προεδρικές εκλογές Γαλλία
- Προς τις Βουλευτικές εκλογές
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ, Ανανεωτική πορεία ή αναδίπλωση;
- 2006
- Βιοηθική
- Δημοτικονομαρχιακές εκλογές 2006
- Διαδίκτυο
- Επέμβαση στον Λίβανο
- Ευρωεκλογές 2004
- Ευρωτουρκικά
- Μετά τις ευρωεκλογές 2004
- Παραίτηση Δαμανάκη
- ΠΑΣΟΚ, κενροαριστερά, σχέσεις με αριστερά
- Πετρελαϊκή κρίση
- 2005
- Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ
- 2004
- Αμερικάνικες Εκλογές 2004
- Εκλογές 2004
- Μπροστά στο ΣΥΝέδριο
- Πρόεδρος Δημοκρατίας
- 2003
- Ελληνική Προεδρία
- Η Χάρτα της Σύγκλισης
- Χώρος Διαλόγου
Αρθρογράφοι
- Adler Alexandre
- Ago Niko
- Ahuja Anjana
- Aixmiros O
- Alibhai-Βrown Υasmin
- Arnason Johanan P.
- Ashley Jackie
- Attali Jacques
- Aubry Μartine
- AYDINTASBAS ΑSLI
- Baker Gerard
- Bauman Zygmunt
- Beck Ulrich
- Berman Sheri
- Berners-Lee Tim
- Blanchard Emmanuel
- Bolzman Claudio
- Brooks David
- Buruma Ian
- Cacciari Massimo
- Canino Αndrea
- Castells Manuel
- Clogg Richard
- Coates David
- Cochet Yves
- Cohen Roger
- Colombani Jean-Marie
- Copp Doug
- Cordonnier Laurent
- Corsetti Giancarlo
- COURTOIS GERARD
- Daniel Jean-Marc
- Daniel Rosen
- Day Mark
- Dejevsky Mary
- Delbeke Jos
- Delhomais Ρierre Αntoine
- Delors Jacques
- DIXON HUGO
- Dobson Andrew
- DUPIN ERIC
- Dyer Ceoff
- Färm Göran
- Featherstone Kevin
- Ferenczi Thomas
- Ferner Elke
- Ferrand Olivier
- Ferreras Isabelle
- Fischer Joschka
- Fitoussi Jean-Paul
- Friedman Thomas
- Gabriel Sigmar
- Galbraith James Kenneth
- Gamble Andrew
- Garton Ash Timothy
- Gerson Michael
- Giddens Antony
- Gros Daniel
- Gross Daniel
- Guélaud Claire
- Halimi Serge
- Hall Ben
- Hamon Benoît
- Hirst Joel
- Hohnen Paul
- Hollande Francois
- Hughes Kathryn
- Ignatius David
- Irvin George
- Jackson Tim
- Juncker Jean-Claude
- Klein Naomi
- Krugman Paul
- Kuisma Mikko
- Lagarde Christine
- Laidi Ζaki
- LIpietz Alain
- Lomborg Bjorn
- Loth Renee
- Lula da Silva Luiz Inácio
- Mattioli Gianni
- Mayer Catherine
- Meyer - Cording Claus
- Miliband David
- Morin Edgar
- Mudde Cas
- Munchau Wolfang
- Napolitano Giorgio
- Normand Jean-Michel
- Obama Barack
- Okland Astrid Ζωή
- Oz Amos
- Padoa-Schioppa Tomaso
- Padovani Marcelle
- Perrier Guillaume
- Persson Goran
- Philip Bruno
- Pisani-Ferry Jean
- Plihon Dominique
- Pons Ρhilippe
- Potier Samuel
- Ramonet Ignacio
- Rasmussen Ρoul Νyrup
- Revelli Marco
- Ridet Philippe
- Rifkin Jeremy
- Rocard Michel
- Rogers Paul
- Roubini Nouriel
- Rupnik Jacques
- Scholz Olaf
- Schröder Gerhard
- Schulz Martin
- Schwall-Düren Angelica
- Shambaugh David
- Slackman Μichael
- Spence Michael
- Steinmeier Frank-Walter
- Stephens Philip
- Stiglitz Joseph E.
- Strauss-Kahn Dominique
- Toner Robin
- Trichet Jean-Claude
- Truc Olivier
- Truong Nicolas
- Veltroni Walter
- Verheugen Gunter
- Verhofstadt Guy
- Vernet Daniel
- Vorkotter Uwe
- Wallerstein Immanuel
- Watkins Kevin
- Weber Henri
- Werner Hoyer
- WOLFF RICHARD
- Yiounker Jean Claude
- Αβδελά Έφη
- Αγαλιώτης Γιώργος
- Αγγελής Βαγγέλης
- Αγγελόπουλος Γιώργος
- Αγριαντώνη Χριστίνα
- Αγρολάμπος Μπάμπης
- Αθανασίου Θανάσης
- Αθανασόπουλος Παύλος
- Αθινάκης Δημήτρης
- Ακιντζί Μουσταφά
- Ακρίτα Ελενα
- Αλ Σάλεχ Αφροδίτη
- Αλεγκρετι Τζοβανι
- Αλεξάκος Κωνσταντίνος
- Αλεξανδρής Ευάγγελος
- Αλεξανδρής Άρης
- Αλεξιάδης Τρύφων
- Αλεξίου Νίκος
- Αλεξόγλου Σάββας
- Αλεξόπουλος Χρίστος
- Αλί Μπιράντ Μεχμέτ
- Αλιβιζατος Νίκος
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιετά Μισέλ
- Αλιμί Σερζ
- Αλιμπράντης Νικήτας
- Αλμπάνης Γιάννης
- Άλτερ Τζόναθαν
- Αμάτο Τζουλιάνο
- Αμίν Σαμίρ
- Αμπατζόγλου Γιώργος
- Αμπραχαμιάν Έρβαρντ
- Αναγνωστόπουλος Κώστας Π.
- Αναγνωστόπουλος Δημήτρης
- Αναγνωστοπούλου Ελένη
- Αναγνωστοπούλου Σία
- Αναγνωστοπούλου Άννα
- Ανανδρανιστάκης Γιώργος
- Ανανιάδης Νότης
- Αναστασάκος Γιάννης
- Αναστασιάδης Νίκος
- Αναστασίου Φωτεινή
- Αναστόπουλος Τάκης
- Ανδρέου Κώστας
- Ανδριοπούλου Σοφία
- Ανδρουλάκης Νίκος
- Ανέστη Κατερίνα Ι.
- Ανηψητάκης Αντώνης
- Αντωνιάδης Αντώνης
- Αντωνίου Χρυσούλα
- Αντωνίου Γιάννης
- Αντωνόπουλος Νικηφόρος
- Αντωνόπουλος Γιώργος
- Αποστολίδης Ηλίας
- Αποστόλου Βαγγέλης
- Αρανίτου Βάλια
- Αρανίτσης Ευγένιος
- Αρβανίτης Κώστας
- Αργείτης Γιώργος
- Αργυρόπουλος Χριστόφορος
- Αργυρός Κώστας
- Αργυρός Γιάννης
- Άρθρο Κύριο
- Αρσένη Τζένη
- Αρχοντάκης Κώστας
- Ασδραχάς Σπύρος Ι.
- Αταλί Ζακ
- Αυδίκος Ευάγγελος
- Βαγενάς νάσος
- Βαΐου Ντίνα
- Βακαλιός Θανάσης
- Βακαλόπουλος Μπάμπης
- Βακιρτζής Σταμάτης
- Βαλεντίνι Φραντσέσκο
- Βαλερστάιν Ιμάνιουελ
- Βαλντέν Σωτήρης
- Βαξεβάνης Κώστας
- Βαρβιτσιώτη Ελένη
- Βαρδάκης Σωκράτης
- Βαρόν-Βασάρ Οντέτ
- Βαρουφάκης Γιάνης
- Βαρώτσος Ανδρέας
- Βασιλάκης Μανώλης
- Βασιλείου Τάσος
- Βασιλείου Θανάσης
- Βασιλείου Γιώργος
- Βασιλιάς Ανδρέας
- Βασιλόπουλος Περικλής
- Βατάλης Σωκράτης
- Βατόπουλος Αλκιβιάδης
- Βελεγράκης Μανόλης Ι.
- Βεμπέρ Ανρί
- Βενιζέλος Ευάγγελος
- Βέντολα Νίκι
- Βεντούρης Δημήτρης
- Βεργής Απόστολος
- Βεργόπουλος Γιώργος
- Βερέμης Θάνος
- Βερναρδάκης Χριστόφορος
- Βερνίκος Γιώργος
- Βισεντίνι Λούκα
- Βλαστάρης Γιάννης
- Βλάχος Μάρκος
- Βόγλης Πολυμέρης
- Βολιώτης Άγγελος
- Βούγιας Σπύρος
- Βουδούρης Οδυσσέας
- Βουλγαράκης Γιάννης
- Βούλγαρης Γιάννης
- Βούλγαρης Θέμης
- Βουρνάς Κώστας
- Βρανάς Ρούσσος
- Γαββαθάς Γιώργος
- Γαβρόγλου Κώστας
- Γαλανάκη Ρέα
- Γαλανοπούλου Μαρία
- Γαλιατσάτος Παναγής
- Γαλιατσάτος Σπύρος
- Γαλιατσάτου Μαράια
- Γασπαράτος Τάκης
- Γεννηματά Φώφη
- Γεράκης Θωμάς
- Γεροβασίλη Όλγα
- Γεωγακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θοδωρής
- Γεωργακοπούλου Βένα
- Γεωργακοπούλου Ρούλα
- Γεωργάτος Γεράσιμος
- Γεωργελές Φώτης
- Γεωργιάδη Βασιλική
- Γεωργιάδης Νίκος
- Γεωργιάδου Βασιλική
- Γεωργίου Θεόδωρος
- Γεωργίου Χρήστος
- Γεωργούλας Μπάμπης
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γιαλκέτσης Θανάσης
- Γιαλυψός Δημήτρης
- Γιάμαλη Αναστασία
- Γιαννακάκη Μαρία
- Γιαννακίδης Κώστας
- Γιαννακόπουλος Γιώργος
- Γιανναράς Χρήστος
- Γιάνναρος Γιώργος
- Γιάνναρου Λίνα
- Γιαννίτσης Τάσος
- Γιαννουλόπουλος Γιώργος
- Γιανουλόπουλος Γιάννης
- Γιανουλόπουλος Γιώργος
- Γιαταγάνας Ξενοφών
- Γιατζόγλου Δημήτρης
- Γιατρομανωλάκης Γιώργης
- Γιουβέν Ερντάλ
- Γιουνκέρ Ζαν-Κλοντ
- Γιούνκερ Ζαν-Κλοντ
- Γιουρμετάκης Ανδρέας
- Γκαζαλέ Ολίβια
- Γκαλίνο Λουτσιάνο
- Γκάλτουνγκ Γιόχαν
- Γκάμπριελ Ζίγκμαρ
- Γκάμπριελ Σίγκμαρ
- Γκαρα Νατάσα
- Γκαρμπούνης Χρήστος
- Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ
- Γκίντενς Άντονι
- Γκιόλας Γιάννης
- Γκιώνης Νίκος
- Γκλοτς Πέτερ
- Γκονζαλες Φελίπε
- Γκονθάλεθ Αράντσα
- Γκορμπατσώφ Μιχαήλ
- Γκόρου Αθηνά
- Γκωσσέ Μαρσέλ
- Γλέζος Μανώλης
- Γολέμης Χάρης
- Γουλιάρου Αθηνά
- Γουλφ Μάρτιν
- Γουργουλιάνης Κωνσταντίνος
- Γουργούρη Φανή
- Γουσέτης Διονύσης
- Γραμματικάκης Γιώργος
- Γρατσίας Νίκος
- Γρέβιας Θανάσης
- Γρηγοράκος Λεωνίδας
- Γρηγοριάδης Ιωάννης Ν.
- Γρηγοριάδου Ιωάννα
- Γρυσπολάκης Ιωακείμ
- Δαλίπης Αντώνης
- Δαμιανίδη Άννα
- Δανέλλης Σπύρος
- Δαρσινός Τάσος
- Δασκαλοπούλου Ντίνα
- Δαφέρμος Ολύμπιος
- Δελαστίκ Γιώργος
- Δεληβοριάς Φώτης
- Δεληγιάννης Ανδρέας
- Δεληγκάρης Βασίλης
- Δελούκας Αλέξανδρος
- Δελφάκης Νίκος
- Δεμερτζής Νίκος
- Δερτιλής Γιώργος
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος Ι.
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος
- Δημάδης Θάνος
- Δήμας Σταύρος
- Δημητρακάς Παναγιώτης
- Δημητρακόπουλος Θέμης
- Δημητριάδης Σωτήρης
- Δημητρίου Στέφανος
- Δημόπουλος Βαγγέλης
- Δημόπουλος Ευθύμης
- Δήμου Νίκος
- Δημουλής Δημήτρης
- Διακουλάκης Νίκος
- Διαμαντάκου Πόπη
- Διαμαντίδης Δημήτρης
- Διαμαντόπουλος Χρόνης
- Διαμαντοπούλου Άννα
- Διαμαντούρος Νικηφόρος
- Διβάνη Λένα
- Διβάρης Διονύσης
- Διόγος Μάκης
- Διονέλλης Μάριος
- Δοξιάδης Αρίστος
- Δοξιάδης Απόστολος
- Δούκας Προκόπης
- Δουλουμπέκης Θοδωρής
- Δούρου Ρένα
- Δραβαλιάρης Τριαντάφυλλος
- Δραγασάκης Γιάννης
- Δρανδάκης Λεωνίδας Γ.
- Δρόσος Γιάννης
- Δρουσιώτης Μακάριος
- Δρυμιώτης Ανδρέας
- Δωροβίνης Βασίλης Κ.
- Εco Umberto
- Εγιαζαριάν Ασότ
- Εζμπουντούν Εργκούν
- Ελεφάντης Άγγελος
- Ελισάφ Μωυσής
- Έλλις Αθανάσιος
- ΕΠΙΒΑΤΗΣ Δίκτυο
- Επιτροπάκη Κατερίνα
- Ερμής Νικόλαος
- Ευαγγελίδου Μάρω
- Ευθυμιόπουλος Ηλίας
- Ευλογημένος Γιάννης
- Ζακάρ Αλμπέρ
- Ζάμπας Κώστας
- Ζαμπούκας Ανδρέας
- Ζαράνης Ηλίας
- Ζαρέτος Θεόδωρος
- Ζαφειρόπουλος Κώστας
- Ζαχαρέας Αιμίλιος
- Ζαχαριάδης Κώστας
- Ζαχαριάδης Νίκος
- Ζαχαριάδης Σταμάτης
- Ζάψας Γιώργος
- Ζενερέ Ζακ
- Ζέπος Κώστας
- Ζέπος Κώστας Δ.
- Ζήρας Βασίλης
- Ζίζεκ Σλάβοϊ
- Ζιν Χάουαρντ
- Ζορκάδης Βαγγέλης
- Ζορμπά Μυρσίνη
- Ζούλας Κωνσταντίνος
- Ζουμπουλάκης Σταύρος
- Ζουμπουλάκης Μιχάλης
- Ζουναλής Βασίλης
- Ζώρας Κώστας
- Ηirsch Afua
- Ηulot Νicolas
- Ηλιόπουλος Νάσος
- Ηρακλείδης Αλέξης
- Θέμελης Νίκος
- Θεμπριάν Χουαν Λούις
- Θεοδορώπουλος Τάκης
- Θεοδωράκης Μίκης
- Θεοδωράκης Σταύρος
- Θεοδωράκης Γρηγόρης
- Θεοδωρίδης Νάσος
- Θεοδωρόπουλος Βύρων
- Θεοδωρόπουλος Τάκης
- Θεοτοκάς Γιώργος
- Θεοτοκάς Νίκος
- Θεοχάρης Χάρης
- Θεοχαρόπουλος Θανάσης
- Θρασυβούλου Μάριος
- Θωμαδάκης Σταύρος
- Θωμόπουλος Αριστείδης
- Θωμόπουλος Γιώργος
- Ιατρού Σταύρος
- Ιγκλέσιας Πάμπλο
- Ιμπραήμ Δημήτρης
- Ινγκράο Πιέτρο
- Ιντζίδης Βαγγέλης
- Ιορδανίδης Κώστας
- Ιορδάνογλου Χρυσάφης Ι.
- ιός Ο
- Ιωακειμίδης Π.Κ.
- Ιωακειμίδης Παναγιώτης Δ.
- Ιωαννίδης Γιώργος
- Ιωαννίδης Γιάννης Φ.
- Ιωάννου Χάρης
- κ. Ιερώνυμος Αρχιεπίσκοπος
- Κiniklioglu Suat
- Κrugman Ρaul
- Καββαθάς Γιώργος
- Καβουνίδης Σπύρος
- Καβουριάρης Μάκης
- Καζάκος Πάνος
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καϊμάκη Βάλια
- Κακαλέτρης Παναγιώτης
- Κακατσάκη Χρύσα
- Κακλίκης Γιώργος
- Κακουλίδης Γιάννης
- Καλαβάσης Φραγκίσκος
- Καλαμάρας Γιώργος
- Καλαντζής Παναγιώτης
- Καλατζής Δημήτρης
- Καλαφάτης Θανάσης
- Καλλιπολίτη Δώρα
- Καλλίτσης Κώστας
- Καλογεροπούλου Μαρία
- Καλογήρου Ορέστης
- Καλογήρου Γιάννης
- Καλοκαιρινός Αλέξης
- Καλομενίδης Γιάννης
- Καλούδης Θοδωρής
- Καλουδιώτης Δημήτρης
- Καλπάκης Στέργιος
- Καλφέλης Γρηγόρης
- Καλφέλης Γρηγόριος Π.
- Καμάρας Κωνσταντίνος
- Καμί Ζαν Υβ
- Καμίνης Γιώργος
- Καμπουράκης Δημήτρης
- Καμπύλης Τάκης
- Καν Ζαν Φρανσουά
- Κανδαράκης Μιχάλης
- Κανέλης Ηλίας
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανέλλης Βασίλης Σ.
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανελλοπούλου Βάσω
- Καντ Κλεισθένης
- Κανφίν Πασκάλ
- Κάουφμαν Συλβί - Υβόν
- Καπλάνι Γκαζμέντ
- Καπόπουλος Γιώργος
- Κάπρος Παντελής
- Καράβελλας Δημήτρης
- Καραβίτη Φαίη
- Καραγιάννης Μάκης
- Καραγιάννης Τάκης
- Καραγκουλές Δημήτρης
- Καρακάσης Γιάννης
- Καρακούσης Αντώνης
- Καρακώτιας Κώστας
- Καραλιώτας Σάκης
- Καραμανωλάκης Βαγγέλης
- Καραμεσίνη Μαρία
- Καραμούζης Νίκος
- Καραμπουγιουκλού Σάμη
- Καρανασοπούλου Ειρήνη
- Καρανίκας Γιώργος
- Καραντζόλα Ελένη
- Καρασσαβίδου Ελένη
- Καρατέγος Κώστας
- Καραφέριας Στέλιος Θ.
- Καρδάσης Βασίλης
- Καρελιάς Γιώργος
- Καρζής Φοίβος
- Κάρης Κώστας
- Καριπίδης Γιώργος
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρούνος Θόδωρος
- Καρτάλης Γιώργος
- Καρτερός Θανάσης
- Καρύδης Βασίλης
- Καρύδης Βασίλης Χ.
- Καρυστιάνη Ιωάννα
- Κασιμάτης Στέφανος
- Καστανάς Λεωνίδας
- Καστανίδης Χάρης
- Καστανίδου Συμεωνίδου Ε.
- Καστέλ Ρομπέρ
- Καστελίνα Λουτσιάνα
- Κατανέλι Μαρτσέλο
- Κατηφόρης Γιώργος
- Κατρεμέρ Ζαν
- Κατρούγκαλος Γιώργος
- Κατσαμούρης Αστέριος
- Κατσάμπας Θάνος
- Κατσάνης Πολύβιος
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσιμάρδος Τάκης
- Κατσιμπάρδης Γιώργος
- Κατσίμπρας Νικόλας
- Κατσουνάκη Μαρία
- Καφετζής Τάκης
- Καψάλης Απόστολος
- Καψής Παντελής
- Κέζα Λόρη
- Κεμανίδης Γιάννης
- Κεμπφ Ερβέ
- Κεντρωτή Αλεξάνδρα
- Κεπέλ Ζιλ
- Κερέ Μπενουά
- Κεφάλης Χρήστος
- Κεφαλίδου Χαρά
- Κεχαγιά Βούλα
- Κεχαγιόγλου Ελένη
- Κεχριώτης Βαγγέλης
- Κιάος Νίκος
- ΚΙΖΙΛΓΙΟΥΡΕΚ Νιαζί
- Κιζίλγιουρεκ Νιαζί
- Κικίλιας Ηλίας
- Κιμπουρόπουλος Γιάννης
- Κιντή Βάσω
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης Μ.
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης
- Κλαδούχου Κατερίνα
- Κλαουδάτου Μέμα
- Κλαυδιανός Παύλος Δ.
- Κλαυδιανός Παύλος
- Κλαυδιανός Ανδρέας
- Κληρίδης Γλαύκος
- Κλουτσινιώτη Ράνια
- Κόκκαλης Πέτρος
- Κολιοπάνος Πάνος
- Κόλλιας Θεόδωρος
- Κόλλιας Φώτης
- Κολομπανί Ζαν-Μαρί
- Κον-Μπεντίτ Ντανιέλ
- Κονδύλης Ηλίας
- Κοντιάδης Ξενοφών
- Κοντολέων Έλια
- Κοππά Μαριλένα
- Κορβίνο Τερέζα
- Κορκολής Παναγιώτης
- Κόρμ Ζωρζ
- Κοροβέσης Περικλής
- Κορωναίος Πασχάλης
- Κορωνάκης Τάσος
- Κοτανίδης Γιώργος
- Κοτζαμπόπουλος Αλέκος
- Κοτζιάς Νίκος
- Κοτρώτσος Σεραφείμ
- Κοτσακά Δώρα
- ΚΟΤΣΑΚΑΣ Α.
- Κοτσακάς Αντώνης
- Κούβελας Ηλίας
- Κουβέλη Μαρία
- Κουβέλη Ευαγγελία Φ.
- Κουβέλης Φώτης
- Κουγιουμουτζής Λευτέρης
- Κουζέλης Γεράσιμος
- Κουζής Γιάννης
- Κουκιάδης Ιωάννης Δ.
- Κουκουβιτάκης Γιώργος
- Κουκουλόπουλος Πάρις
- Κούλογλου Στέλιος
- Κουλουμπής Θεόδωρος
- Κουλούρη Χριστίνα
- Κουμάνταρος Δημήτρης
- Κουναλάκη Ξένια
- Κουράκης Ανδρέας
- Κούρκουλας Άλκης
- Κούρκουλας Δημήτρης
- Κούρκουλος Κώστας
- Κουρμούσης Μιχάλης
- Κουρουζίδης Σάκης
- Κουρουνιώτης Χρήστος
- Κούρτοβικ Δημοσθένης
- Κουσνέρ Μπερνάρ
- Κουσούλης Λευτέρης
- Κουσουρής Δημήτρης
- Κουτεντάκης Φραγκίσκος
- Κουτρούκης Κώστας
- Κούτσης Αλέκος
- Κουτσοπίνης Παναγιώτης
- Κουτσούκος Γιάννης
- Κοφφεράτι Σέρτζιο
- Κοψίδης Μάκης
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κρεμμυδάς Βασίλης
- Κρεμύδας Βασίλης
- Κρημνιώτη Πόλυ
- Κρούγκμαν Πολ
- Κρουστάλλη Δήμητρα
- Κτιστάκης Γιώργος
- Κτωρής Σώτος
- Κυπριανού Άντρος
- Κυριακίδης Μιχάλης
- Κυριακόπουλος Δημήτρης
- Κυριακού Γρηγόρης
- Κυριόπουλος Γιάννης
- Κύρκος Λεωνίδας
- Κυρτάτας Δημήτρης
- Κυρτάτας Δημήτρη Ι.
- Κωβαίος Άγγελος
- Κωνσταντάρας Νίκος
- Κωνσταντίνου Γιάννης
- Κωνσταντόπουλος Χρήστος
- Κωστής Κώστας
- Κωστόπουλος Βασίλης
- Λαζάρ Μαρκ
- Λάζαρ Μάρκ
- Λάζαρης Ευστάθιος
- Λαζαρίδης Γεώργιος Σ.
- Λάζος Χρήστος Γ.
- Λάζου Βασιλική
- Λαϊντί Ζακί
- Λακασάς Απόστολος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιάννης
- Λάλη Ζωρζέττα
- Λαλιώτης Κώστας
- Λαμπάτος Γαβρίλης
- Λαμπράκη-Πλάκα Μαρίνα
- Λαμπριανίδης Λόης
- Λαμπρινίδης Φώτης
- Λαμπρινός Φώτος
- Λαμπρινού Κατερίνα
- Λάμψιας Παναγιώτης
- Λαντίνι Μαουρίτσιο
- Λαπαβίτσας Κώστας
- Λαπατσιώρας Σπύρος
- Λάρκου Λάρκος
- Λαρουτιρού Πιερ
- Λασκαράκης Γιάννης
- Λασκαράτος Αλέκος
- Λασκαράτος Αλέξης
- Λασκαρίδης Λάζαρος
- Λάσκος Χρήστος
- Λαφαζάνης Παναγιώτης
- ΛΑΦΟΝΤΑΙΝ ΟΣΚΑΡ
- Λε Ιαρίκ Πατρίκ
- Λεβέντ Σενέρ
- Λεβέντης Σωτήρης
- Λεβέντης Θανάσης
- Λεοντίδου Λίλα
- Λεπαρμαντιέ Αρνό
- Λιάκος Αντώνης
- Λιαλιούτη Μυρτώ
- Λιαργκόβας Παναγιώτης
- Λιβαδάς Σταύρος
- Λιβανίου Ευαγγελία
- Λιβιτσάνος Γεράσιμος
- Λιγνός Γιώργος
- Λιναρδάτου Οντίν
- Λινάρδος Ρυλμόν Πέτρος
- Λιντ Μάικλ
- Λιοναράκη Μυρσίνη
- Λιοναράκης Νικήτας
- Λιοσάτος Δημήτρης
- Λις Κολιν
- Λοβέρδος Ανδρέας
- Λοβέρδος Ανδρέας Ν.
- Λοζιέ Σαντρά
- Λοκάτι Κονσουέλο
- Λόμπαρτ Αρτουρ
- Λοράν Μπερζέ Λούκα Βισεντίνι
- Λουκάς Δηµήτρης
- Λουκάς Δημήτρης
- Λουκάς Στάθης
- Λούλης Γιάννης
- Λουλούδης Λεωνίδας
- Λουτράδης Χρήστος
- Λυκούδης Σπύρος
- Λυμπεράκη Αντιγόνη
- Λωράν Πιέρ
- Μάας Χάικο
- Μαγγηριάδης Απόστολος
- Μάγκλαρης Κώστας
- Μάγκλαρης Βασίλης
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκριώτης Γιάννης
- Μαζάουερ Μαρκ
- Μαΐστρος Παναγιώτης
- Μακρή Κάτια
- Μακρυγιαννάκης Αντώνης
- Μαλέλης Σταμάτης
- Μαλλιώρη Μένη
- Μαμουλάκης Χάρης
- Μανδαράκης Βασίλης
- Μανδαρβέλης Πάσχος
- Μανδραβέλης Πάσχος
- Μάνδρου Ιωάννα
- Μάνη Μαρίνα
- Μανιάτης Δημήτρης Ν.
- Μανιάτης Γιάννης
- Μανίκας Στέφανος
- Μανιτάκης Αντώνης
- Μανιτάκης Αντωνης
- Μάνος Στέφανος
- Μάνου Μαρία
- Μανσούρης Γιώργος Μ.
- Μανταδάκης Άγγελος
- Μαντέλης Τάσος
- Μαντίκος Θάνος
- Μαραβέγιας Ναπολέων
- Μαραντζίδης Νίκος
- Μαργαρίτης Θόδωρος
- Μαργαρίτης Αντώνης
- Μάρδας Δημήτρης
- Μαρίνου Δέσποινα
- Μαρκίδης Αλέκος
- Μαρκίς Μάικ
- Μάρκου Κατερίνα
- Μαρνέλλος Γιώργος
- Μάστορης Βασίλης
- Μαστρογιάννης Βασίλης
- Ματιάς Μαρίζα
- Ματσαγγάνης Μάνος
- Μαυράκης Δημήτρης
- Μαυρίδης Θανάσης
- Μαυρίκας Χαράλαμπος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχιάς Θανάσης
- Μέγας Χρήστος
- Μεϊμάρογλου Γιάννης
- Μελανσόν Ζαν Λικ
- Μένα Ζοάν
- Μενουδάκος Κώστας
- Μεντζελίδης Γιώργος
- Μετζιολάρο Μάουρο
- Μηλιός Γιάννης
- Μηλιώνης Γιώργος
- Μήλλας Ηρακλής
- Μηταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μητρόπουλος Κώστας Σ.
- Μητρόπουλος Δημήτρης
- Μητσός Αχιλλέας
- Μητσός Μιχάλης
- Μιλάνοβιτς Μπράνκο
- Μίλερ Γιαν-Βέρνερ
- Μίλιμπαντ Ντέιβιντ
- Μίνχαου Βόλφγκανγκ
- Μίρσχαϊμερ Τζον
- Μισλό Βενσάν
- Μιχαήλ Μιχάλης
- Μιχαηλίδης Αντώνης
- Μιχαηλίδης Χρήστος
- Μιχαλακέα Αθηνά
- Μιχαλάκης Αντώνης
- Μίχας Τάκης
- Μοιρασγεντής Σεβαστιανός
- Μοκεφί Μανσουριά
- Μοναστηριώτης Βαγγέλης
- Μοναστηριώτης Γιώργος
- Μορέιρα Ροτζέριο
- Μορέν Εντγκάρ
- Μορώνης Μιχάλης
- Μόσιαλος Ηλίας
- Μοσκοβισί Πιέρ
- Μοσχονάς Γεράσιμος
- Μουζάλας Γιάννης
- Μουζέλης Νίκος
- Μουρελάτου Μαρία
- Μούσης Νίκος
- Μούσι Φάμπιο
- Μουτσόπουλος Χαράλαμπος Μ.
- Μπαγεώργος Στέφανος
- Μπαγιώργος Στέφανος
- Μπαζιάνα Μπέττυ
- Μπαϊράμογλου Αλί
- Μπακουνάκης Νίκος
- Μπαλαμπανίδης Γιάννης
- Μπαλάνος Κώστας
- Μπαλαούρας Μάκης
- Μπαλάφας Γιάννης
- Μπαλή Κάκη
- Μπάλιας Γιώργος
- Μπαλλή Κάκη
- Μπαλτάς Αριστείδης
- Μπαντιού Αλέν
- Μπαργιώτας Κώστας
- Μπάρμπερ Μπένζαμιν
- Μπάροου Σάραν
- Μπαρτζινόπουλος Ερρίκος
- Μπαρτσίδης Μιχάλης
- ΜΠΑΣΑΝΙΝΙ ΦΡΑΝΚΟ
- Μπασελέ Μισέλ
- Μπασιάκος Γιάννης
- Μπασιάκος Γιάννης Κ.
- Μπατζελης Τάκης
- Μπεζανσενό Ολιβιέ
- Μπέης Κώστας
- Μπέης Κώστας
- Μπεκ Ούλριχ
- Μπελιμπασάκης Ανδρέας
- Μπερτινότι Φάουστο
- Μπερτινόττι Φάουστο
- Μπιράντ Μεχμέτ Αλί
- Μπίρμπας Δημήτρης
- Μπίσκι Λόταρ
- Μπισκίνης Κωστής
- Μπισκίνης Κώστας
- Μπίστης Νίκος
- Μπιτζάνης Κώστας
- Μπιτζάνης Κωστής
- Μπιτούνη Νικολέττα
- Μπιτσάκης Ευτύχης
- Μπλερ Τόνι
- Μπογδάνος Κωνσταντίνος
- Μπογιατζής Βασίλης
- Μπογιόπουλος Νίκος
- Μπόκα Τζόρτζιο
- Μπορέλ Ζοζεπ
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας Β.
- Μπούζας Γιώργος
- Μπουκάλας Παντελής
- Μπουλμπασάκος Γιώργος
- Μπουλουμπασάκος Γιώργος
- Μπουρδάρας Γιώργος
- Μπούρης Γιάννης
- Μπουρνάζος Στρατής
- Μπουρνόβα Ευγενία
- Μπουτάρης Γιάννης
- Μπουτζέτη Μαρία
- Μπόφινγκερ Πέτερ
- Μπράμος Γιώργος
- Μπρεδήμας Αντώνης
- Μυλόπουλος Γιάννης
- Μυλόπουλος Γιάννης Α.
- Μυταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μυτιληναίος Βαγγέλης
- Μωραϊτης Θάνος
- Μώρου Ισμήνη
- Νάντσου Θεοδότα
- Ναυπλιώτης Δημήτρης
- Νεόφυτος Μητροπολίτης Μόρφου
- Νεράτζης Παύλος
- Νέτας Βίκτωρ
- Νεφελούδης Ανδρέας
- Νιάκας Δημήτρης
- Νικολαϊδης Γρηγόρης
- Νικολαϊδης Ευάγγελος
- Νικολαϊδου Λαμπρινή
- Νικολακόπουλος Ηλίας
- Νικολάου Γιάννης
- Νιώτη Στέλλα
- Νοταράκης Διονύσης
- Νούτσος Παναγιώτης
- Ντ Αλέμα Μάσιμο
- Νταγλιούδης Αντώνης
- Ντάλεκ Ρόμπερτ
- Ντάλης Σωτήρης
- Νταλυαντζί Νιγιαζί
- Ντάρεντορφ Ραλφ
- Νταρζάνου Αγγέλα
- Ντε Βίτο Φραντσέσκι Λουτσίλα
- ντε Σούζα Σάντος Μποαβεντούρα
- Ντεκαγιόν Ζοέλ
- Ντελόρ Ζακ
- Ντιαμέλ Αλάν
- Ντιμιτρόφ Νικολά
- Ντόκος Θάνος
- Ντουμανλί Εκρέμ
- Ντούτσκε Ρούντυ
- Ντράγκι Μάριο
- Ντράρεντορφ Ραλφ
- ντυ Ρουά Ιβάν
- Ντ’ Ελια Σέρτζιο
- Ξανθόπουλος Θεόφιλος
- Ξάνθος Ανδρέας
- Ξεκαλάκης Στέφανος Μ.
- Ξενάκη Κίττυ
- Ξενογιαννακοπούλου Μαριλίζα
- Ξηρόκωστας Κων/νος
- Ξηροτύρη Ασημίνα
- Ξυδάκης Νίκος Γ.
- Ξυδάκης Νίκος
- ΞΥΘΑΛΗΣ Παναγιώτης
- Ξυθάλης Παναγιώτης
- Οζ Άμος
- Όζμεντ Στέβεν
- Οικονομίδης Αλέξης
- Οικονομίδης Ρωμανός
- Οικονομίδης Δημήτρης
- Οικονόμου Θανάσης
- Οικονόμου Γιώργος Ν.
- Οικονόμου Βασίλης
- Οικονόμου Παντελής
- Οικονονομίδης Ρωμανός
- Οκρέν Κριστίν
- Ολιβερ Τιμ
- Όστρομ Έλινορ
- Ουρανός Μάνος
- Όφε Κλάους
- Πάγκαλος Θεόδωρος
- Παγκάλου Έφη
- Παγουλάτος Γιώργος
- Πάικος Βασίλης
- Παλαιολογόπουλος Δημήτρης
- Παλαιολογοπούλου Ρούλα
- Παλαιολόγος Χρήστος
- Παλαιολόγος Γιάννης
- Παλαμαριτζής Γιώργος
- Παλαμίδης Αλέξης
- Παλλήκαρης Ευτύχης
- Πάλλης Θάνος
- Παλλης Στρατής
- Παναγιωτόπουλος Νίκος
- Παναγιωτόπουλος Τάκης
- Παναγιωτόπουλος Βασίλης
- Παναγιωτόπουλος Παναγής
- Παναγιωτόπουλος Χρήστος
- Παναγιώτου Παναγιώτης
- Παναγιώτου Παναγιώτης Δ.
- Παναγόπουλος Κώστας
- Παναγόπουλος Θανάσης
- Παναγόπουλος Αργύρης
- Παναρέτου Σούλα
- Πανούσης Γιάννης
- Πανταζόπουλος Ανδρέας
- Παντελάκης Γιάννης
- Πάντζαλης Νίκος
- Παξινού-Βαφειάδου Ειρήνη
- Πάουερ Νίνα
- Παπαβασιλόπουλος Γιώργος
- Παπαγεωργίου Μενέλαος
- Παπαγιαννάκης Λευτέρης
- Παπαγιαννάκης Μιχάλης
- Παπαγιαννίδης Αντώνης
- Παπαδάκη Ελίζα
- Παπαδάτου Σοφία Αράβου
- Παπαδημητρίου Ευθύμης
- Παπαδημητρίου Μπάμπης
- Παπαδημητρίου Γιώργος
- Παπαδημητρίου Στράτος
- Παπαδημητρόπουλος Δαμιανός
- Παπαδημούλης Δημήτρης
- Παπαδογιάννης Νίκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Γ.
- Παπαδόπουλος Θάνος
- Παπαδόπουλος Νότης
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Ανδρέας
- Παπαδόπουλος Παύλος
- Παπαδόπουλος Αλέκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Πάνος
- Παπαδόπουλος Πολυδεύκης
- Παπαδόπουλος- Τετράδης Γιώργος
- Παπαδοπούλου Τέτα
- Παπαδοπούλου Χριστίνα
- Παπάζογλου Μάνος
- Παπαθανασίου Σάκης
- Παπαθανασόπουλος Στέλιος
- Παπαθανασόπουλος Θάνος
- Παπαθεοδωρόπουλος Τάκης
- Παπαθεοδωρόπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδωροπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδώρου Γιάννης
- Παπαθεοδώρου Θεόδωρος
- Παπαθεόδώρου Γιάννης
- Παπαθεωδορώπουλος Παναγιώτης
- Παπαιωάννου Γιώργος
- Παπαϊωάννου Χαρά
- Παπαϊωάννου Κωστής
- Παπαϊωάννου Γιώργος
- Παπαμιχαήλ Σωτήρης
- Παπανάτσιου Κατερίνα
- Παπανδρέου Γιώργος Α.
- Παπανδρέου Περικλής
- Παπαπέτρου Μιχάλης
- Παπασαραντόπουλος Πέτρος
- Παπασίμος Γιώργος
- Παπασπηλιόπουλος Σπήλιος
- Παπασπυρόπουλος Γιώργος
- Παπαστάθης Αργύρης
- Παπατόλιας Απόστολος
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπούλιας Δημήτρης
- Παπούλιας Μάκης
- Παπουτσής Αλέξανδρος
- Παππάς Τάσος
- Παππάς Στέλιος
- Παππάς Ανδρέας
- Παππάς Γιώργος
- Παππάς Νίκος
- Παππούς Γιώργος
- Παραλίκας Αποστόλης
- Παρασκευόπουλος Νίκος
- Παρασκευόπουλος Γιάννης
- Παρασύρης Αντώνης
- Πασσάς Αργύρης
- Πατέστος Κωνσταντίνος Γ.
- Παυλάκης Γιώργος
- Παυλόπουλος Τάκης
- Παυλόπουλος Γιώργος
- Πελαγίδης Θοδωρής
- Πελαγίδης Θεόδωρος
- Πελώνη Αριστοτελία
- Πεπελάσης Αδαμάντιος
- Περουλάκης Άρης
- Περπέρας Νίκος
- Πεσμαζόγλου Βασίλης
- Πεσμαζόγλου Στέφανος
- Πετράκης Παναγιώτης Ε.
- Πετρόπουλος Γιώργος
- Πετρουλάκης Ανδρέας
- Πετσίνης Ανδρέας
- Πήττας Γιώργος
- Πιερίδης Κυριάκος
- Πιζάνιας Πέτρος
- Πικετί Τομά
- Πιτέλα Τζάνι
- Πιτσιόρλας Στέργιος
- Πληθάρας Αχιλλέας
- Πλουμπίδης Δημήτρης
- Πολίτης Σεραφείμ
- Πολίτης Αλέξης
- Πολυδώρου Μιχάλης
- Πολυμίλης Σήφης
- Πορτάλιου Ελένη
- Πορφυργένη Κατερίνα Μιλτ.
- Πουλάκης Κώστας
- Πουλίδου Χριστίνα
- Πούπκος Γιάννης
- Πράνγκερ Ρόμπερτ Τζ.
- Πρετεντέρης Γιάννης Κ.
- Προβατάς Φώτης
- Προκοπάκης Γιώργος
- Πρόντι Ρομάνο
- Πρωτοπαπάς Μπάμπης
- Πρωτοπαπάς Χαράλαμπος
- Πρωτοπαππάς Μπάμπης
- Ραγκούσης Γιάννης
- Ραμπίνι Φρεντερίκο
- Ράμφος Στέλιος
- Ραντάν Πιέρ
- Ραπανάκης Σπύρος
- Ράπανος Βασίλης Θ.
- Ράπτης Νίκος
- Ράπτης Κώστας
- Ράσελ Τζένι
- Ραυτόπουλος Δημήτρης
- Ρεβέλι Μάρκο
- Ρέγκλινγκ Κλάους
- Ρενιέρης Αντώνης
- Ρεπούση Μαρία
- Ρεσβάνης Κώστας
- ΡΗΓΑ ΑΝΝΑ Π.
- Ρήγα Άννα Π.
- Ρήγας Παναγιώτης
- Ρήγας Πάνος
- Ρηγόπουλος Δημήτρης
- Ρήγος Άλκης
- Ρίκο Σαντιάγκο Αλμπα
- Ρινόπουλος Λουκάς
- Ριτζούλης Γιώργος Β.
- Ρίφκιν Τζέρεμι
- Ροζάκης Χρήστος
- Ροζανβαλόν Πιερ
- Ροκάρ Μισέλ
- Ρομπόλης Σάββας
- Ρομπόλης Σάββας Γ.
- Ροντρίγκεζ Γκρέγκορι
- Ροσανβαλόν Πιερ
- Ροσάντα Ροσάνα
- Ρουά Ολιβιέ
- Ρουµπίνι Νουριέλ
- Ρουπακιώτης Αντώνης
- Ρούφαλο Τζόρτζιο
- Ρουφόλο Τζόρτζιο
- Ρούφολο Τζόρτζιο
- Ρωμανός Αριστείδης
- Σαββίδης Φίλιππος
- Σακελαρόπουλος Θόδωρος
- Σακελλάρης Ιωάννης
- Σακελλάρης Δημήτρης
- Σακελλαρόπουλος Θεόδωρος
- Σακελλίων Σταμάτης
- Σακελλίωνας Σταμάτης
- Σακιώτης Γιάννης
- Σακκά Ιλεάνα
- Σακς Τζέφρι
- Σάλβανο Ρομπέρτο
- Σαλβαντόρι Μάσιμο
- Σαλβατόρι Μάσιμο
- Σαλτέρης Νίκος
- Σαμαντάς Τέλης
- Σάμουελσον Ρόμπερτ
- Σαμπατακάκης Μιχάλης
- Σαραντής Τάσος
- Σαρδελιάνος Δημήτρης
- Σαριλάκη Βασιλίκα
- Σαρτόριους Νικολάς
- Σαχινίδης Φίλιππος
- Σβορώνος Νίκος
- Σεβαστάκης Δημήτρης
- Σεβαστάκης Νικόλας
- Σεβαστάκης Δημήτρης Α.
- Σεβαστάκης Νίκος
- Σεϊτανίδης Διαμαντής
- Σελλά Όλγα
- Σεν Αμάρτια
- Σένετ Ρίτσαρντ
- Σεραφείμ Πολίτης
- Σερέτη Κατερίνα
- Σημίτης Κώστας
- Σημίτης Σπύρος
- Σημίτης Κωνσταντίνος
- Σιακαντάρης Ηλίας
- Σιακαντάρης Γιώργος
- Σιδέρης Νίκος
- Σιδέρης Γιάννης
- Σιούτη Βασιλική
- Σκαμπαρδώνης Γιώργος
- Σκανδαλίδης Κώστας
- Σκιαδάς Νίκος
- Σκοπούλη Φωτεινή
- Σκορίνης Νίκος
- Σκοτινιώτης Πάνος
- Σκουλαρίκη Αθηνά
- Σκουνάκη Ιουλία
- Σµιτ Χέλµουτ
- Σμυρλής Κώστας
- Σολταρίδης Συμών
- Σουλιώτης Μίμης
- Σούλτσε Ίνγκο
- Σοφούλης Κωνσταντίνος
- Σοφούλης Κώστας
- Σπάκοβιτζ Ανέτ
- Σπανού Αγγελική
- Σπηλιόπουλος Τάκης
- Σπίγκος Χρήστος
- Σπιλάνης Γιάννης
- Σπινέλλι Μπάρμπαρα
- Σπινθουράκης Μανώλης
- Σπιτσέρης Νίκος
- Σπυρόπουλος Κώστας
- Σπυρόπουλος Ροβέρτος
- Σρέντερ Γκέρχαρντ
- Σρικί Φιλίπ
- Στάγκος Άγγελος
- Στάη Ελλη
- Σταθάκης Γιώργος
- Σταθόπουλος Πάνος
- Σταθόπουλος Μιχάλης
- Στάικος Χρήστος
- Σταϊνμάιερ Φρανκ Βάλτερ
- Σταματόπουλος Γιώργος
- Στάμου Δημήτρης
- Στασινός Ανδρέας
- Στασινού Νατάσσα
- Σταυρόπουλος Χρήστος
- Σταυρόπουλος Στάθης
- Στέιτον Μπέιθαν
- Στεφανίδης Μάνος
- Στεφανόπουλος Κωστής
- Στεφάνου Στέφανος
- Στίγκλιτζ Τζόζεφ
- Στιγκλιτς Τζοζεφ
- Στίγκλιτς Τζόζεφ
- Στογιάννος Αλέκος
- Στούπας Κώστας
- Στραγαλινός Αποστόλης
- Στραγαλινός Απόστολος
- Στρατηγάκη Μαρία
- Στρατόπουλος Γιώργος
- Στρός Καν Ντομινίκ
- Στυλιανίδης Στέλιος
- Στυλιανίδης Χρ.
- Συνοδινός Τζούλιος
- Συρίγος Φίλιππος
- Συρμαλένιος Νίκος
- Σφοίνη Αλεξάνδρα
- Σχίζας Γιάννης
- Σχινάς Θόδωρος
- Σχινάς Στάθης
- Σχινάς-Παπαδόπουλος Ιάσων
- Σώκος Πάνος
- Σωμερίτης Ριχάρδος
- Σωτηρέλη Γιώργου Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος
- Σωτηρέλης Γιώργος X.
- Σωτηρίου Διδώ
- Ταγιάνι Αντόνιο
- Τάκης Ανδρέας
- Ταλαμάγκας Βασίλης
- Ταμήλος Μιχάλης
- Ταμπούκι Αντόνιο
- Τάσιος Θεοδόσης
- Τάσσιος Θ.Π.
- Ταχιάου Χριστίνα
- Τέλλογλου Τάσος
- Τέλογλου Τάσος
- Τεμπονέρας Διονύσης
- Τερζής Δημήτρης
- Τζανάκης Στέφανος
- Τζήκας Γιάννης Π.
- Τζιαμπάζης Κυριάκος
- Τζιαντζή Μαριάννα
- Τζιάς Γιώργος Θ.
- Τζιάς Παύλος
- Τζίμας Σταύρος
- Τζόκας Σπύρος
- Τήνιος Πλάτων
- Τίρμαν Τζον
- Τοθ Μπάρμπαρα
- Τόλιος Διομήδης
- Τόλιος Άρης
- Τομπάζος Σταύρος
- Τοπάλη Μαρία
- Τούντας Γιάννης
- Τουρέν Αλέν
- Τραϊφόρος Βασίλης
- Τρεμόπουλος Μιχάλης
- Τριανταφυλλίδης Μιχάλης Γ.
- Τριανταφύλλου Ελίζα
- Τριανταφύλλου Σώτη
- Τριάντης Γιάννης
- Τριφύλλης Αντώνης
- Τσακίρογλου Τάσος
- Τσακνής Διονύσης
- Τσακνιάς Γιώργος
- Τσακόπουλος Χρήστος
- Τσακυράκης Σταύρος
- Τσαλίκη Λίζα
- Τσαλίκογλου Φωτεινή
- Τσαμουργκέλης Γιάννης
- Τσαούσης Κώστας
- Τσάρτας Πάρις
- Τσάτσης Θωμάς
- Τσάτσος Δημήτρης
- Τσέκος Θεόδωρος
- Τσεκούρα Έλσα
- Τσεκούρας Θανάσης
- Τσελεπής Τουμάζος
- Τσεμπελής Γιώργος
- Τσερεζόλε Ελένη
- Τσιάκαλος Γιώργος
- Τσιακνής Διονύσης
- Τσικαρδάνη Ντόρα
- Τσικαρδάνη Δώρα
- Τσίκας Θόδωρος
- Τσίμας Παύλος
- Τσιμεράκης Αντρέας
- Τσιντσίνης Μιχάλης
- Τσιόδρας Δημήτρης
- Τσιόκας Χάρης
- Τσίπρας Αλέξης
- Τσίπρας Γιώργος
- Τσιρώνης Γιάννης
- Τσιτήλου Σόνια Γ.
- Τσιτήλου Σόνια
- Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος
- Τσιχλιάς Σωκράτης
- Τσόλης Ζώης
- Τσορμπατζόγλου Πάνος
- Τσουκαλάς Γιώργος
- Τσουκαλάς Κωνσταντίνος
- ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ Δ.
- Τσούκαλης Λουκάς
- Τσούκαλης Νίκος
- Τσούκας Χαρίδημος Κ.
- Τσούκας Χαρίδημος
- Τσουκνίδας Άρης
- Τσουκνίδας Λάμπρος Αθ.
- Τσουκνίδας Λάμπρος
- Τσουκόνι Βιτόριο
- Τσουπαρόπουλος Κώστας
- Τσούρος Σιδερής
- Τσώλης Ζώης
- Φάμελλος Σωκράτης
- Φαναράς Στράτος
- Φανουράκης Μιχάλης
- Φάντης Ανδρέας
- Φαράκος Γρηγόρης
- Φασίνο Πιέρο
- Φασούλας Γιάννης
- Φελέκης Νίκος
- Φερέρα Μαουρίτσιο
- Φερέτος Δημήτρης
- Φέρχοφστατ Γκυ
- Φίλης Γιάννης
- Φίλης Κωνσταντίνος
- Φιλίνη Άννα
- Φίλιος Φίλιππας
- Φιλιππίδης Νίκος
- Φιντάλγο Χοσέ-Μαρία
- Φίσερ Γιόσκα
- Φιτσανάκης Σήφης
- φον ντερ Λάιεν Ούρσουλα
- Φουκουγιάμα Φράνσις
- Φούντα Νίκη
- Φουντής Αντώνης
- Φουρτούνης Γιώργος
- Φραγκάκη Μαρίκα
- Φραγκουδάκη Άννα
- Φύσας Δημήτρης
- Φύσσας Δημήτρης
- Φυτράκης Ευτύχης
- Φωτίου Νίκος
- Φωτονιάτα Ευγενία
- Φωτόπουλος Νίκος
- Χαζαναβίσιους Μισέλ
- Χαϊνάς Κώστας
- Χαλαζωνίτης Δημήτρης
- Χάλαρης Μιχάλης
- Χαλικιά Δήμητρα
- Χάμπερμας Γιούργκεν
- Χανδάνος Γιώργος
- Χανιώτης Άγγελος
- Χάουαρντ Ντικ
- Χαραλαμπίδης Νίκος
- Χαράρι Γιουβάλ Νόα
- Χάρης Γιάννης Η.
- Χαρίτσης Αλέξης
- Χαρτουλάρη Μικέλα
- Χασάπης Δημήτρης
- Χασαπλαδάκης Δημήτρης
- Χατζάκος Λυκούργος
- Χατζηβασιλείου Βαγγέλης
- Χατζηγεωργίου Τάκης
- Χατζηγεωργίου Παναγιώτης
- Χατζηδημητρίου Τάκης
- Χατζηθεοδοσίου Γιάννης
- Χατζηµπίρος Κίμων
- Χατζημπίρος Κίµων
- Χατζημπίρος Κίμων
- Χατζηπαντελής Θεόδωρος
- Χατζής Αριστείδης
- Χατζησάββας Παναγιώτης Η.
- Χατζησωκράτης Δημήτρης
- Χατζόπουλος Χρήστος
- Χειμωνάς Θανάσης
- Χελάκης Γιώργος
- ΧΕΛΙΔΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Ν.
- Χελιδώνης Αντώνης
- Χελμ Ντίτερ
- Χερτσογκ Νταγκμαρ
- Χιλ Τζορτζ
- Χίλσαμ Λίντσεϊ
- Χλύκας Νίκος
- Χλωμούδης Κώστας
- Χομπσμπάουμ Έρικ
- Χόμπσμπομ Έρικ
- Χόμπσμπωμ Έρικ
- ΧΟΣΚΙΝ ΡΕΜΠΕΚΑ
- Χούκλη Μαρία
- Χρήστου Δημήτρης
- Χριστοδουλάκης Νίκος
- Χριστοδουλίδου Αστέρω
- Χριστοδουλοπούλου Τασία
- Χριστόπουλος Δημήτρης
- Χριστουδουλάκης Νίκος
- Χριστόφιας Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλος Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλου Δημήτρη Γ.
- Χριστοφιλοπούλου Εύη
- Χρυσόγελος Νίκος
- Χρυσόγονος Κώστας
- Χρυσολωρά Ειρήνη
- Χρυσολωράς Νίκος
- Χρυσοστομίδης Ανταίος
- Χρυσοστομίδης Σοφιανός
- Χρυσόστομος + Ο Μεσσηνίας
- Χρυσοχοϊδης Μιχάλης
- Χωμενίδης Χρήστος
- Χωμενίδης Χρήστος Α.
- Χωμενίδης Χρήστος
- Ψαριανός Γρηγόρης
- Ψαρουδάκης Γεώργιος Μ.
- Ψαρρά Αγγέλικα
- Ψαρράκης Δημήτρης
- Ψαρράς Δημήτρης
- Ψύρρας Θωμάς
- Ψυχογιός Δημήτρης
- Ψυχογιός Δημήτρης Κ.
- Ψυχογιός Γιώργος