Εξοικείωση
Μανώλης Πιμπλής, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2022-10-31
Τη δεκαετία του 1970 και του ’80, όσοι ταξίδευαν σε μεγαλουπόλεις του εξωτερικού, κυρίως για σπουδές, μετέφεραν την εικόνα των αστέγων που για την ελληνική κοινωνία ήταν ξένη, αποκρουστική, ακατανόητη. Η απότομη άνοδος του βιοτικού επιπέδου τις δεκαετίες του 1980 και του ’90, χάρη κυρίως στις ευρωπαϊκές ενισχύσεις αλλά και το νέο, πολύ πιο δημοκρατικό περιβάλλον, έφερε την τοποθέτηση της χώρας στο κλαμπ των πιο πλούσιων χωρών και μαζί έφερε και τις στρεβλότητές τους: τους άστεγους στους δρόμους αλλά και γενικότερα την έντονη συνύπαρξη ακραίου πλούτου και ακραίας φτώχειας στην ίδια πόλη. Η «διόρθωση», με όρους χρηματιστηρίου, που γίνεται τώρα στη χώρα ακριβώς λόγω του απότομου «ράλι ανόδου» της κατά την περίοδο 1980-2008 (χωρίς αυτό να αποσείει ευθύνες), ενδεχομένως θα κρατήσει και αυτή μια τριακονταετία. Θα εδραιώσει και θα αυξήσει τις ανισότητες, αφού στις κρίσεις, κατεξοχήν, επωφελούνται μόνο όσοι είναι πολύ κοντά στους χώρους λήψης αποφάσεων και στις λιγοστές πηγές πλούτου.
Οι αλλαγές που επήλθαν, λοιπόν, τα τελευταία 40 χρόνια στην Ελλάδα είναι κοσμογονικές. Μοιάζει με μυθιστόρημα (καπιταλιστικής) ενηλικίωσης, ή μύησης ή bildungsroman, όπως είναι οι σχετικοί λογοτεχνικοί όροι, μόνο που εδώ δεν πρόκειται για αναζήτηση βαθύτερου εαυτού και ταυτότητας· πρόκειται για ταξίδι με ένα καράβι στο οποίο μπήκαμε λίγο-πολύ συνειδητά και λίγο-πολύ χωρίς να το καταλάβουμε, χωρίς να ερωτηθούμε, είχαμε ενδεχόμενο δόλο που λένε στα νομικά, είχαμε μια αθωότητα χωρίς να είμαστε αθώοι.
Αυτοί που μπήκαν πρώτοι έπιασαν καλύτερες θέσεις, καμπίνες λουξ ή έγιναν καπετάνιοι, οι άλλοι παρακολουθούν από το κατάστρωμα τις εξελίξεις. Βέβαια όλοι επηρεάζονται από τον καιρό.
Ο καιρός έφερε γενικότερα πολύ μεγάλες αλλαγές, λόγω κυρίως των τεράστιων επιτευγμάτων της τεχνολογίας. Οπότε μιλάμε για μια κοσμογονία εντός μιας άλλης κοσμογονίας.
Υπάρχει ωστόσο μια διαφορά ως προς τον επηρεασμό, σε τέτοιες καταστάσεις. Λένε ότι ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον, ευτυχώς άλλωστε, αλλιώς δεν θα επιβίωνε. Ομως εδώ η προσαρμοστικότητα αφορά κυρίως τους έχοντες το πάνω χέρι. Οσοι εκ των εχόντων και κατεχόντων, για να θυμηθούμε μια παλιότερη ορολογία, είναι προσαρμοστικοί, προχωρούν. Οι άλλοι μένουν πίσω. Για τους μη έχοντες και μη κατέχοντες, ωστόσο, δεν τίθεται θέμα προσαρμοστικότητας. Τίθεται μόνο θέμα εξοικείωσης. Εξοικείωσης με την τρας τηλεόραση που άλλοτε θα την έβρισκε κανείς εξωφρενική· εξοικείωσης με τους παραπάνω ετήσιους θανάτους λόγω κορονοϊού· εξοικείωσης με μικρούς ή μεγαλύτερους πολέμους δώθε κείθε που όλο μακριά γίνονται και όλο πλησιάζουν· εξοικείωσης με την ύπαρξη ολοένα και περισσότερων πεδίων λήψης αποφάσεων για ζητήματα ζωής και θανάτου εκτός δημοκρατικού ελέγχου· εξοικείωσης με τη μικρή και τη μεγάλη διαφθορά· εξοικείωσης με την παντοτινή μη αύξηση μισθού αλλά αν χρειαστεί και με τη μείωσή του· εξοικείωσης και με τους ζητιάνους που άλλοτε κάπως περιθάλπαμε· εξοικείωσης με τη χρηματιστηριακή αποτίμηση της ζωής μας.
Πρόκειται για εξοικείωση, εντέλει, με την προσαρμοστικότητα των άλλων. Εδώ κι αν χρειάζεται αναστοχασμός.
Οι αλλαγές που επήλθαν, λοιπόν, τα τελευταία 40 χρόνια στην Ελλάδα είναι κοσμογονικές. Μοιάζει με μυθιστόρημα (καπιταλιστικής) ενηλικίωσης, ή μύησης ή bildungsroman, όπως είναι οι σχετικοί λογοτεχνικοί όροι, μόνο που εδώ δεν πρόκειται για αναζήτηση βαθύτερου εαυτού και ταυτότητας· πρόκειται για ταξίδι με ένα καράβι στο οποίο μπήκαμε λίγο-πολύ συνειδητά και λίγο-πολύ χωρίς να το καταλάβουμε, χωρίς να ερωτηθούμε, είχαμε ενδεχόμενο δόλο που λένε στα νομικά, είχαμε μια αθωότητα χωρίς να είμαστε αθώοι.
Αυτοί που μπήκαν πρώτοι έπιασαν καλύτερες θέσεις, καμπίνες λουξ ή έγιναν καπετάνιοι, οι άλλοι παρακολουθούν από το κατάστρωμα τις εξελίξεις. Βέβαια όλοι επηρεάζονται από τον καιρό.
Ο καιρός έφερε γενικότερα πολύ μεγάλες αλλαγές, λόγω κυρίως των τεράστιων επιτευγμάτων της τεχνολογίας. Οπότε μιλάμε για μια κοσμογονία εντός μιας άλλης κοσμογονίας.
Υπάρχει ωστόσο μια διαφορά ως προς τον επηρεασμό, σε τέτοιες καταστάσεις. Λένε ότι ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον, ευτυχώς άλλωστε, αλλιώς δεν θα επιβίωνε. Ομως εδώ η προσαρμοστικότητα αφορά κυρίως τους έχοντες το πάνω χέρι. Οσοι εκ των εχόντων και κατεχόντων, για να θυμηθούμε μια παλιότερη ορολογία, είναι προσαρμοστικοί, προχωρούν. Οι άλλοι μένουν πίσω. Για τους μη έχοντες και μη κατέχοντες, ωστόσο, δεν τίθεται θέμα προσαρμοστικότητας. Τίθεται μόνο θέμα εξοικείωσης. Εξοικείωσης με την τρας τηλεόραση που άλλοτε θα την έβρισκε κανείς εξωφρενική· εξοικείωσης με τους παραπάνω ετήσιους θανάτους λόγω κορονοϊού· εξοικείωσης με μικρούς ή μεγαλύτερους πολέμους δώθε κείθε που όλο μακριά γίνονται και όλο πλησιάζουν· εξοικείωσης με την ύπαρξη ολοένα και περισσότερων πεδίων λήψης αποφάσεων για ζητήματα ζωής και θανάτου εκτός δημοκρατικού ελέγχου· εξοικείωσης με τη μικρή και τη μεγάλη διαφθορά· εξοικείωσης με την παντοτινή μη αύξηση μισθού αλλά αν χρειαστεί και με τη μείωσή του· εξοικείωσης και με τους ζητιάνους που άλλοτε κάπως περιθάλπαμε· εξοικείωσης με τη χρηματιστηριακή αποτίμηση της ζωής μας.
Πρόκειται για εξοικείωση, εντέλει, με την προσαρμοστικότητα των άλλων. Εδώ κι αν χρειάζεται αναστοχασμός.
