Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία: μία αδύναμη πολιτική δύναμη

Είναι φανερό πως η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται σε κρίση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown) βουλιάζει· στην Ισπανία έχουμε το απότομο σοκ από την οικονομική κρίση· στο γαλλικό «σοσιαλιστικό κόμμα» (PS) τις δυσκολίες στην ανανέωση της ηγεσίας του κόμματος· στην Ιταλία την κατάρρευση της κεντροαριστερής συμμαχίας· στο γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (SPD) έχουμε σοβαρές εσωτερικές αντιπαραθέσεις: όλα δείχνουν πως η σοσιαλδημοκρατία αδυνατεί να αξιοποιήσει την τρέχουσα συγκυρία της οικονομικής κρίσεως και να αυξήσει την επιρροή της.

Παρά τη σύμπτωση και την ορατότητα όλων των προαναφερομένων, ας είμαστε πάντως προσεκτικοί, πριν καταλήξουμε σε βιαστικά συμπεράσματα. Δεν είναι μόνο η κυβερνητική αριστερά που υποπίπτει σε λάθη κι επιδεικνύει αδεξιότητες: το Βέλγιο έχει παραλύσει και απειλείται με διχοτόμηση, στην Αυστρία κυοφορείται μία ανοίκεια συντηρητική συμμαχία, η Πολωνία αναζητά τρόπους να ελέγξει τις πολυάριθμες συντηρητικές της ορμές και ο Γάλλος πρόεδρος έχει φτάσει σε ναδίρ δημοτικότητας.

Δύο είναι οι παράγοντες που ερμηνεύουν αυτήν την συγκεχυμένη κατάσταση στην Ευρώπη:

Πρώτον, η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, που αρχίσαμε να ξεπερνάμε αργά-αργά.

Δεύτερον, ο τρόπος κάλυψης της κρίσης από τα μίντια.

Θεωρώ πως ο συνδυασμός αυτών των δύο σκορπίζει ένα αίσθημα μοιρολατρίας, που κατακτά ολόκληρη την Ευρώπη, χαρακτηρίζει δε περισσότερο τη σοσιαλδημοκρατία.

Αναφερόμενοι στην κρίση, τα μίντια έδωσαν υπερβολική έμφαση στην χρηματοπιστωτική διάσταση του προβλήματος και αγνόησαν εν πολλοίς τη διαφαινόμενη επιβράδυνση της οικονομίας. Αλλά είναι ακριβώς η μειωμένη ανάπτυξη που καθιστά τα κράτη πιο ευάλωτα στα χρηματοπιστωτικά πλήγματα από τα ενυπόθηκα δάνεια και όλα τα πιστωτικά προϊόντα που έχουν σχεδιαστεί ώστε να μετακυλιστεί στο κοινό το ρίσκο από τα ελλείμματα των ενυπόθηκων δανείων.

Πράγματι, η αιτία των πολιτικών προβλημάτων που είναι πλέον ορατά στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία κ.α. δεν είναι άλλη από το συνδυασμό της χρηματοπιστωτικής αστάθειας, της επιβράδυνσης της ανάπτυξης, της αύξησης της απειλής της ανεργίας και της αποδυνάμωσης των μηχανισμών δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.

Εδώ έγκειται ένα σοβαρό ιδεολογικό ζήτημα: το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα γίναμε μάρτυρες της επικράτησης της οικονομίας της αγοράς επί της σχεδιασμένης οικονομίας. Η αριστερά, που έως τότε κοιτούσε προς τον Μαρξ (Marx), έχασε τον προσανατολισμό της. Η σοσιαλδημοκρατία, που ιδίως στη Σκανδιναβία είχε αναδειχθεί σε θαυμάσιο χειραγωγό του καπιταλισμού, βρέθηκε εγκλωβισμένη στη διαμάχη μεταξύ κεϊνσιανών και μονεταριστών, στην οποία επιπλέον επικράτησαν οι μονεταριστές σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο.

Σήμερα θεωρείται δεδομένο πως ό,τι κι αν συμβαίνει, οι αγορές έχουν ισορροπήσει στο ιδεώδες τους επίπεδο, άρα καμία κρατική παρέμβαση ή ρύθμιση δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική ή επιθυμητή.

Η τρέχουσα κρίση αντιπροσωπεύει τα επίχειρα αυτού του πελώριου διανοητικού σφάλματος.

Η αποδυνάμωση των άλλοτε κοινωνικά αποδεκτών μεθόδων ελέγχου και ρύθμισης των αγορών, οδήγησε τα τελευταία τριάντα χρόνια σε σχετική μεν, σημαντική δε, μείωση των μισθολογικών εισοδημάτων ως ποσοστό του ΑΕΠ -και άρα σε μείωση των καταναλωτικών δαπανών αυτών των εισοδημάτων. Επιπλέον όμως, η άρση των ελεγκτικών μηχανισμών κατέστησε ανεξέλεγκτο το τραπεζικό σύστημα.

Σύμφωνα βέβαια με τις σχετικές ανταποκρίσεις των μίντια, η κρίση των ενυπόθηκων δανείων, που παρέλυσε παγκοσμίως το χρηματοπιστωτικό σύστημα, οφείλεται αποκλειστικά στην «ανηθικότητα» των τραπεζών, και δεν έχει καθόλου συστημική διάσταση.

Για να το πούμε απλά: η απορύθμιση, οι ιδιωτικοποιήσεις, η μείωση των κοινωνικών δαπανών, ο αναπροσανατολισμός του συνόλου του επιχειρηματικού μάνατζμεντ αποκλειστικά στην άμεση κερδοφορία, είναι πράγματα που βολεύουν ένα σωρό ανθρώπους. Ως εκ τούτου, κάθε πολιτικό εγχείρημα για να επανεισαγάγουμε στο δημόσιο χώρο την έννοια του «κοινού συμφέροντος», των κανόνων, των ελέγχων, θα είναι σκληρό και δύσκολο. Είναι επίσης σαφές πως αυτή η μάχη, όσο κι αν αυτό δεν είναι ακόμα ευδιάκριτο, θα είναι πρώτα απ’ όλα μία μάχη ιδεολογική: θα πρέπει να νομιμοποιηθεί ξανά η ίδια η ιδέα της ανάγκης ύπαρξης βασικών κανόνων και δημοσίων ελεγκτικών αρχών.

Ιδού το σημερινό καθήκον των σοσιαλδημοκρατών. Ιδού επίσης που έχουμε πρόβλημα, καθώς εμείς οι σοσιαλδημοκράτες δεν είμαστε πια σε θέση να δώσουμε τέτοιους αγώνες, διότι τα ιδεολογικά ζητήματα έχουν αποκτήσει πολύ ευρύτερες, πολιτισμικές διαστάσεις. Στον πυρήνα αυτής τηα μετεξέλιξης βρίσκονται τα μίντια, που από σχολιαστές της επικαιρότητας έγιναν συνδιαμορφωτές της, και μάλιστα αντικατέστησαν την πολιτική από το θέαμα. Είτε αυτό συνέβη κατόπιν σχεδίου, είτε κατά τύχη, η ουσία είναι πως τα μίντια επιλέγουν να αναδείξουν τις διαμάχες εκείνες που είναι οι πιο θεαματικές: καυγάδες μεταξύ προσώπων, βία και καταστολή, αντιπαραθέσεις για διάφορες εθνοτικές ταυτότητες και βέβαια για ηθικά και σεξουαλικά ζητήματα.

Για τα σημερινά μίντια, οι τεχνοκρατικές αντιπαραθέσεις μεταξύ διαφόρων πολιτικών προσεγγίσεων δεν έχουν ενδιαφέρον, διότι το κοινό τους είναι περιορισμένο.

Δείτε με πόση ευκολία υπέκυψε ήδη σε αυτήν την πραγματικότητα το γαλλικό PS: ενόψει του επομένου του συνεδρίου, ξέρουμε ήδη πως οι σοσιαλιστές θα προσφέρουν κάμποσα πολιτικά «πυροτεχνήματα», αλλά ελάχιστη «τεχνοκρατική» συζήτηση για τους τρόπους π.χ. ελέγχου της οικονομικής δραστηριότητας. Παρόμοια είναι και η περίπτωση της Ισπανίας, όπου μια δραστήρια και σεβαστή κυβέρνηση «πληρώνει το μάρμαρο» μίας οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε στο εξωτερικό.

Το ζήτημα δεν είναι να αντιμετωπίζεις τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά να κουνιέσαι σαν σπαστικό εμπρός στις κάμερες.

Επιπλέον, όλα όσα απειλούν την κυβερνητική σταθερότητα είναι καλά διότι πουλάνε φύλλα και διαφημιστικό χώρο, ενώ επιπλέον συντηρούν την κρίση.

Είναι προφανές πως σε ένα σύστημα στο οποίο τα μίντια συμπεριφέρονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, δεν απειλείται μόνο η οικονομία, αλλά κι η ίδια η δημοκρατία.

---------------------------------------------------------------

* O Michel Rocard είναι πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας