Ο κόσμος τού αύριο
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2020-03-07
Τις προάλλες είδα κάτι που μ’ έκανε να μην πιστέψω στα μάτια μου: σε μια στάση λεωφορείου, δυο άντρες γύρω στα σαράντα και προφανέστατα Ιάπωνες μιλούσαν μεταξύ τους σε άπταιστα ελληνικά. Προσπάθησα να το εξηγήσω. Μήπως, σκέφτηκα, βρέθηκαν για κάποιο λόγο στην Ελλάδα, π.χ. ως στελέχη ιαπωνικών επιχειρήσεων, και έμαθαν τη γλώσσα τόσο καλά; Από την άλλη, όμως, το γεγονός ότι επέλεξαν να συνεννοούνται μεταξύ τους στα ελληνικά μόνο ένα πράγμα μπορεί να σημαίνει: ότι ήταν η πρώτη τους γλώσσα. Ποιος θα το φανταζόταν;
Αν το καλοσκεφτούμε, το μόνο παράξενο ήταν η ηλικία τους. Γιατί όλοι έχουμε δει παιδιά μεταναστών που γεννήθηκαν εδώ, όχι μόνο να μιλούν με τους συμμαθητές τους στα ελληνικά, αλλά και μερικές φορές να βωμολοχούν και να βλαστημάνε, όπως το συνηθίζουν οι μικροί για να φανούν μεγάλοι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ένα Κινεζάκι στο Παγκράτι να ρίχνει χριστοπαναγίες. Πιο Ελληνας δεν γίνεται!
Δεν συμβαίνει μόνο εδώ. Συμβαίνει σχεδόν παντού και συχνά σε μεγαλύτερη έκταση. Για παράδειγμα, στο Λονδίνο οι λευκοί Βρετανοί είναι η μειοψηφία, γύρω στο 45%, και κατά πάσα πιθανότητα η επόμενη απογραφή θα δείξει ότι το ποσοστό τους έχει πάρει την κατιούσα. Για να χρησιμοποιήσω μια φράση του συρμού, πρόκειται για τη σημερινή κανονικότητα, δηλαδή το αύριο μέχρι νεωτέρας.
Τα σημαντικά στη ζωή μας, δεν είναι μονοσήμαντα. Για πολλούς η λεγόμενη πολυπολιτισμικότητα εκλαμβάνεται ως εμπλουτισμός, για άλλους ως απειλή. Η παρουσία των ξένων μπορεί να αποδειχθεί οικονομικά επωφελής επειδή συμβάλλει στην ανάπτυξη ή αντίθετα να θεωρηθεί πλήγμα κατά των γηγενών, κυρίως των φτωχών, οι οποίοι τους θεωρούν ανταγωνιστές στην αγορά εργασίας και στις παροχές του κράτους πρόνοιας.
Η γόνιμη επαφή με το διαφορετικό αντισταθμίζεται από την ξενοφοβία και τον ρατσισμό που δεν αποτελούν θλιβερό προνόμιο μερικών μόνο λαών. (Πλην των περιπτώσεων που ο αλλόφυλος πολιτογραφείται αυτόματα επειδή ξεχωρίζει και μας κάνει όλους να αισθανόμαστε υπερήφανοι. Εχετε σκεφτεί πόσο ειρωνικό είναι το γεγονός ότι ο Γιάννης Αντετοκούνμπο, σύμφωνα με τη γνωστή τυποποιημένη έκφραση, μας έχει βγάλει εμάς τους Ελληνες ασπροπρόσωπους;)
Εδώ και μερικά χρόνια τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμα περισσότερο επειδή οι ξένοι έχουν γίνει τα πιόνια στις εσωτερικές πολιτικές αντιδικίες και στα γεωπολιτικά παιχνίδια των χωρών προς τις οποίες κατευθύνονται ομαδικά, με την ελπίδα να ζήσουν καλύτερα ή την απελπισία που διασπείρουν οι πόλεμοι και οι εμφύλιες συρράξεις. Αποκορύφωμα η κυνική απόφαση της Τουρκίας να σπρώξει εκατομμύρια δυστυχισμένους προς τη Δύση, κυρίως μέσω της Ελλάδας.
Οσο για τους εταίρους μας, παρά τα καλά και μεγάλα λόγια που κατά καιρούς ακούγονται, δεν θα ήθελαν με τίποτα τους ανοίξουν τα δικά τους σύνορα. Ετσι το πρόβλημα γίνεται δικό μας. Σταυροδρόμι των πολιτισμών η Ελλάδα, λέγαμε κάποτε και καμαρώναμε. Σταυροδρόμι των προσφύγων λέμε σήμερα και μας κόβει κρύος ιδρώτας.
Ας γυρίσουμε λίγο πίσω. Η εθνική ομοιογένεια ήταν ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά και ο απώτερος στόχος του έθνους κράτους. Και σε πολλές περιπτώσεις τον πέτυχαν. Είτε επειδή σταδιακά καθιερώθηκε η εθνική γλώσσα μέσω της παιδείας και σήμερα μέσω της τηλεόρασης που όλοι βλέπουμε, είτε επειδή το κράτος δεν επέτρεπε στους αλλόφωνους να διδάσκονται ή ακόμα και να μιλούν τη δική τους γλώσσα.
Κάπως έτσι στα καθ’ ημάς, οι «ντόπιοι» στη δυτική Μακεδονία έγιναν αόρατοι, ενώ οι Αλβανοί έγιναν αρβανίτες, άρα Ελληνες. Οι οποίοι ειλικρινά πιστεύουν οι ίδιοι ότι δεν είναι λιγότερο Ελληνες από τους υπόλοιπους. Και φυσικά έχουν δίκιο. Διότι Ελληνες είναι όσοι θεωρούν τον εαυτό τους Ελληνα.
Σήμερα τα δεδομένα έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Οταν μπορείς πατώντας μερικά κουμπιά να μιλήσεις με έναν Κορεάτη στην κοινή δεύτερη γλώσσα σας, τα αγγλικά, το τι σημαίνουν τα σύνορα και η εθνική ομοιογένεια θα πρέπει όχι να καταργηθεί αλλά αναθεωρηθεί. Και τα προγνωστικά για το πού θα καταλήξει αυτή η αναθεώρηση είναι παρακινδυνευμένα.
Καλό θα ήταν πάντως να έχουμε κατά νουν το εξής: αυτό που συνηθίσαμε δεν είναι «φυσιολογικό»· είναι συμβατικό (με την έννοια της κοινωνικής κατασκευής) και ως τέτοιο δεν παραμένει αναλλοίωτο. Επιπλέον, η Ιστορία μάς διδάσκει πως κάποια πράγματα που σήμερα δεχόμαστε οι πάντες ως προφανή και αυτονόητα ήταν κάποτε αιρετικές καινοτομίες, οι οποίες υπερνίκησαν τις αντιστάσεις για να καθιερωθούν, και με τη σειρά τους και να γίνουν εξίσου «φυσιολογικές» με εκείνες που ανέτρεψαν.
Ας κλείσουμε με μια πρόβλεψη: δεν αποκλείεται οι απόγονοί μας να θεωρήσουν πολύ παράξενο το ότι κάποτε, πριν από πολλά χρόνια, κάποιος μπήκε στον κόπο να γράψει ένα κομμάτι σε εφημερίδα της εποχής επειδή θεώρησε αξιοπερίεργο το γεγονός ότι δύο Ιάπωνες που περίμεναν το λεωφορείο μιλούσαν μεταξύ τους σε άπταιστα ελληνικά.
Αν το καλοσκεφτούμε, το μόνο παράξενο ήταν η ηλικία τους. Γιατί όλοι έχουμε δει παιδιά μεταναστών που γεννήθηκαν εδώ, όχι μόνο να μιλούν με τους συμμαθητές τους στα ελληνικά, αλλά και μερικές φορές να βωμολοχούν και να βλαστημάνε, όπως το συνηθίζουν οι μικροί για να φανούν μεγάλοι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ένα Κινεζάκι στο Παγκράτι να ρίχνει χριστοπαναγίες. Πιο Ελληνας δεν γίνεται!
Δεν συμβαίνει μόνο εδώ. Συμβαίνει σχεδόν παντού και συχνά σε μεγαλύτερη έκταση. Για παράδειγμα, στο Λονδίνο οι λευκοί Βρετανοί είναι η μειοψηφία, γύρω στο 45%, και κατά πάσα πιθανότητα η επόμενη απογραφή θα δείξει ότι το ποσοστό τους έχει πάρει την κατιούσα. Για να χρησιμοποιήσω μια φράση του συρμού, πρόκειται για τη σημερινή κανονικότητα, δηλαδή το αύριο μέχρι νεωτέρας.
Τα σημαντικά στη ζωή μας, δεν είναι μονοσήμαντα. Για πολλούς η λεγόμενη πολυπολιτισμικότητα εκλαμβάνεται ως εμπλουτισμός, για άλλους ως απειλή. Η παρουσία των ξένων μπορεί να αποδειχθεί οικονομικά επωφελής επειδή συμβάλλει στην ανάπτυξη ή αντίθετα να θεωρηθεί πλήγμα κατά των γηγενών, κυρίως των φτωχών, οι οποίοι τους θεωρούν ανταγωνιστές στην αγορά εργασίας και στις παροχές του κράτους πρόνοιας.
Η γόνιμη επαφή με το διαφορετικό αντισταθμίζεται από την ξενοφοβία και τον ρατσισμό που δεν αποτελούν θλιβερό προνόμιο μερικών μόνο λαών. (Πλην των περιπτώσεων που ο αλλόφυλος πολιτογραφείται αυτόματα επειδή ξεχωρίζει και μας κάνει όλους να αισθανόμαστε υπερήφανοι. Εχετε σκεφτεί πόσο ειρωνικό είναι το γεγονός ότι ο Γιάννης Αντετοκούνμπο, σύμφωνα με τη γνωστή τυποποιημένη έκφραση, μας έχει βγάλει εμάς τους Ελληνες ασπροπρόσωπους;)
Εδώ και μερικά χρόνια τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμα περισσότερο επειδή οι ξένοι έχουν γίνει τα πιόνια στις εσωτερικές πολιτικές αντιδικίες και στα γεωπολιτικά παιχνίδια των χωρών προς τις οποίες κατευθύνονται ομαδικά, με την ελπίδα να ζήσουν καλύτερα ή την απελπισία που διασπείρουν οι πόλεμοι και οι εμφύλιες συρράξεις. Αποκορύφωμα η κυνική απόφαση της Τουρκίας να σπρώξει εκατομμύρια δυστυχισμένους προς τη Δύση, κυρίως μέσω της Ελλάδας.
Οσο για τους εταίρους μας, παρά τα καλά και μεγάλα λόγια που κατά καιρούς ακούγονται, δεν θα ήθελαν με τίποτα τους ανοίξουν τα δικά τους σύνορα. Ετσι το πρόβλημα γίνεται δικό μας. Σταυροδρόμι των πολιτισμών η Ελλάδα, λέγαμε κάποτε και καμαρώναμε. Σταυροδρόμι των προσφύγων λέμε σήμερα και μας κόβει κρύος ιδρώτας.
Ας γυρίσουμε λίγο πίσω. Η εθνική ομοιογένεια ήταν ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά και ο απώτερος στόχος του έθνους κράτους. Και σε πολλές περιπτώσεις τον πέτυχαν. Είτε επειδή σταδιακά καθιερώθηκε η εθνική γλώσσα μέσω της παιδείας και σήμερα μέσω της τηλεόρασης που όλοι βλέπουμε, είτε επειδή το κράτος δεν επέτρεπε στους αλλόφωνους να διδάσκονται ή ακόμα και να μιλούν τη δική τους γλώσσα.
Κάπως έτσι στα καθ’ ημάς, οι «ντόπιοι» στη δυτική Μακεδονία έγιναν αόρατοι, ενώ οι Αλβανοί έγιναν αρβανίτες, άρα Ελληνες. Οι οποίοι ειλικρινά πιστεύουν οι ίδιοι ότι δεν είναι λιγότερο Ελληνες από τους υπόλοιπους. Και φυσικά έχουν δίκιο. Διότι Ελληνες είναι όσοι θεωρούν τον εαυτό τους Ελληνα.
Σήμερα τα δεδομένα έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Οταν μπορείς πατώντας μερικά κουμπιά να μιλήσεις με έναν Κορεάτη στην κοινή δεύτερη γλώσσα σας, τα αγγλικά, το τι σημαίνουν τα σύνορα και η εθνική ομοιογένεια θα πρέπει όχι να καταργηθεί αλλά αναθεωρηθεί. Και τα προγνωστικά για το πού θα καταλήξει αυτή η αναθεώρηση είναι παρακινδυνευμένα.
Καλό θα ήταν πάντως να έχουμε κατά νουν το εξής: αυτό που συνηθίσαμε δεν είναι «φυσιολογικό»· είναι συμβατικό (με την έννοια της κοινωνικής κατασκευής) και ως τέτοιο δεν παραμένει αναλλοίωτο. Επιπλέον, η Ιστορία μάς διδάσκει πως κάποια πράγματα που σήμερα δεχόμαστε οι πάντες ως προφανή και αυτονόητα ήταν κάποτε αιρετικές καινοτομίες, οι οποίες υπερνίκησαν τις αντιστάσεις για να καθιερωθούν, και με τη σειρά τους και να γίνουν εξίσου «φυσιολογικές» με εκείνες που ανέτρεψαν.
Ας κλείσουμε με μια πρόβλεψη: δεν αποκλείεται οι απόγονοί μας να θεωρήσουν πολύ παράξενο το ότι κάποτε, πριν από πολλά χρόνια, κάποιος μπήκε στον κόπο να γράψει ένα κομμάτι σε εφημερίδα της εποχής επειδή θεώρησε αξιοπερίεργο το γεγονός ότι δύο Ιάπωνες που περίμεναν το λεωφορείο μιλούσαν μεταξύ τους σε άπταιστα ελληνικά.
