Η «Νέα Κουλτούρα του Νερού» σώζει τον Αχελώο
Κίµων Χατζημπίρος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2005-03-12
Το γλυκό νερό είναι πολύτιμο για τη ζωή αλλά σπάνιο στη φύση. Ο άνθρωπος πέτυχε, κατασκευάζοντας φράγματα, να δεσμεύει τη ροή του νερού και να το αποταμιεύει για δική του χρήση. Ομως η κατάχρηση των επεμβάσεων και η αδιαφορία για τις παρενέργειες δείχνουν τα όρια αυτού του τρόπου διαχείρισης. Αλλά και η κατάχρηση στις αντλήσεις υπόγειου νερού οδηγεί σε μη αναστρέψιμη υποβάθμιση. Ολ’ αυτά, μαζί με αλόγιστη ρύπανση των νερών, αποξήρανση υγροτόπων και εκτροπές ποταμών, διαμορφώνουν ένα φάσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έχουν σημαντικά κακοποιήσει τα υδατικά συστήματα, ενώ ταυτόχρονα δισεκατομμύρια ανθρώπων δεν έχουν εγγυημένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό ή υγιεινές συνθήκες αποχέτευσης.
Ενας διαφορετικός τρόπος χρήσης των υδατικών πόρων είναι δυνατός; Μετά από πολύμηνες διαβουλεύσεις, μια διακήρυξη 21 σελίδων για τη «Νέα Κουλτούρα του Νερού» προτείνεται από Ευρωπαίους ειδικούς που προβληματίζονται στα σχετικά θέματα. Ο γράφων είχε την τιμή να την υπογράψει, μαζί με 73 άλλους επιστήμονες, στη σχετική επίσημη εκδήλωση που οργανώθηκε από την ισπανική κυβέρνηση τη 18η Φεβρουαρίου στη Μαδρίτη. Πολλές εκατοντάδες έγκυρες υπογραφές απ’ όλο τον κόσμο αναμένεται ότι θα στηρίξουν τη διακήρυξη τους επόμενους μήνες. Απομένει βέβαια πολύς δρόμος μέχρι ν’ αλλάξουν αρκετά οι νοοτροπίες, οι προτεραιότητες και οι πρακτικές, ώστε να γίνει πράξη ένας νέος τρόπος διαχείρισης του νερού σε όλο τον πλανήτη.
Η διακήρυξη, μεταξύ άλλων, δηλώνει πως: Οποιος θεωρεί τα υδατικά συστήματα απλώς ως κανάλια ή αποθήκες νερού είναι σαν να αγνοεί ότι το δάσος δεν είναι μόνον απόθεμα ξύλου. Είναι απερίσκεπτο να γίνεται κατανοητή η παρατηρούμενη διαφορετική αφθονία νερού ανά περιοχή σαν ένα λάθος της φύσης που πρέπει να διορθωθεί με δαπανηρά δημόσια έργα, όπως αντίστοιχα δεν έχει νόημα να διορθωθούν με τεχνικά έργα το έλλειμμα λιακάδας στις βόρειες χώρες ή το έλλειμμα πεδιάδας στις ορεινές. Η προσπάθεια διόρθωσης της «φυσικής αδικίας», δηλαδή της φυσιολογικής υδρολογικής ανισορροπίας στον κόσμο, συνήθως συνεπάγεται μεταφορά οικονομικών πόρων από υπανάπτυκτες σε πλουσιότερες περιοχές, χειροτερεύοντας τις περιφερειακές και κοινωνικές ανισότητες.
Η λύση βρίσκεται στην κατεύθυνση διαχείρισης της ζήτησης, δηλαδή προπάντων στην εξοικονόμηση νερού. Τα προβλήματα λειψυδρίας δημιουργούνται περισσότερο από κοινωνικοοικονομικές αιτίες παρά από έλλειψη φυσικών πόρων. Συνδέονται συνήθως με σπάταλη και καταχρηστική κατανάλωση νερού, βασισμένη σε φιλόδοξα προγράμματα μη βιώσιμης ανάπτυξης. Η εξοικονόμηση και βελτιωμένη απόδοση των υδατικών πόρων, μέσω διαδικασιών εκσυγχρονισμού, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την περιβαλλοντική κατάσταση του πλανήτη, μειώνοντας περίπου κατά 20% την ποσότητα γλυκού νερού που αφαιρείται σήμερα από τον παγκόσμιο υδρολογικό κύκλο.
Ο εκσυγχρονισμός, ειδικότερα στην περίπτωση της άρδευσης, δεν είναι μόνον τεχνολογική, αλλά επίσης μείζων κοινωνική, πολιτική, ακόμα και πολιτιστική πρόκληση. Κλειδιά είναι οι νέες τεχνολογίες, η αλλαγή νοοτροπιών και η κατάλληλη τιμολόγηση του νερού. Αντίθετα, η στρατηγική μέγιστης προσφοράς που βασίζεται στα μεγάλα υδραυλικά έργα παρουσιάζει σοβαρά μειονεκτήματα, όπως:
*Χαμηλή οικονομική αποδοτικότητα
*Μεγάλες κοινωνικές βλάβες και άνιση κατανομή των ωφελημάτων
*Σοβαρές και συχνά μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η διακήρυξη τονίζει ότι: Η νέα ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο για τα νερά αποτελεί ένα από τα πιο προχωρημένα παραδείγματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας στον κόσμο και η εμβέλειά της ξεπερνά τις χώρες της Ε.Ε. και εκτείνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Τόσο η οδηγία όσο και η Νέα Κουλτούρα του Νερού θα χρειαστούν αρκετά χρόνια και μεγάλη προσπάθεια για να διεισδύσουν στη δύσπιστη ελληνική πραγματικότητα. Πάντως όμως ορθώνουν ανυπέρβλητα εμπόδια σε ένα πολυδιαφημισμένο έργο που φαίνεται αντίθετο με κάθε μία από τις βασικές ιδέες και διατάξεις των νέων αυτών προσεγγίσεων. Το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου, που ήδη εδώ και 12 χρόνια έχει πάψει να χρηματοδοτείται από τα ευρωπαϊκά ταμεία, δεν έχει μόνο σημαντικές επιπτώσεις σε ορεινά, πεδινά και παράκτια οικοσυστήματα, φυσικά τοπία και μνημεία. Συνιστά ταυτόχρονα έναν οικονομικό και κοινωνικό παραλογισμό, δεδομένου ότι, μέσω των έργων, φιλοδοξεί να επιδοτήσει με δημόσιο χρήμα μια αγροτική δραστηριότητα ζημιογόνο, ρυπογόνο και χωρίς μέλλον, με ή χωρίς την εκτροπή.
Ενας διαφορετικός τρόπος χρήσης των υδατικών πόρων είναι δυνατός; Μετά από πολύμηνες διαβουλεύσεις, μια διακήρυξη 21 σελίδων για τη «Νέα Κουλτούρα του Νερού» προτείνεται από Ευρωπαίους ειδικούς που προβληματίζονται στα σχετικά θέματα. Ο γράφων είχε την τιμή να την υπογράψει, μαζί με 73 άλλους επιστήμονες, στη σχετική επίσημη εκδήλωση που οργανώθηκε από την ισπανική κυβέρνηση τη 18η Φεβρουαρίου στη Μαδρίτη. Πολλές εκατοντάδες έγκυρες υπογραφές απ’ όλο τον κόσμο αναμένεται ότι θα στηρίξουν τη διακήρυξη τους επόμενους μήνες. Απομένει βέβαια πολύς δρόμος μέχρι ν’ αλλάξουν αρκετά οι νοοτροπίες, οι προτεραιότητες και οι πρακτικές, ώστε να γίνει πράξη ένας νέος τρόπος διαχείρισης του νερού σε όλο τον πλανήτη.
Η διακήρυξη, μεταξύ άλλων, δηλώνει πως: Οποιος θεωρεί τα υδατικά συστήματα απλώς ως κανάλια ή αποθήκες νερού είναι σαν να αγνοεί ότι το δάσος δεν είναι μόνον απόθεμα ξύλου. Είναι απερίσκεπτο να γίνεται κατανοητή η παρατηρούμενη διαφορετική αφθονία νερού ανά περιοχή σαν ένα λάθος της φύσης που πρέπει να διορθωθεί με δαπανηρά δημόσια έργα, όπως αντίστοιχα δεν έχει νόημα να διορθωθούν με τεχνικά έργα το έλλειμμα λιακάδας στις βόρειες χώρες ή το έλλειμμα πεδιάδας στις ορεινές. Η προσπάθεια διόρθωσης της «φυσικής αδικίας», δηλαδή της φυσιολογικής υδρολογικής ανισορροπίας στον κόσμο, συνήθως συνεπάγεται μεταφορά οικονομικών πόρων από υπανάπτυκτες σε πλουσιότερες περιοχές, χειροτερεύοντας τις περιφερειακές και κοινωνικές ανισότητες.
Η λύση βρίσκεται στην κατεύθυνση διαχείρισης της ζήτησης, δηλαδή προπάντων στην εξοικονόμηση νερού. Τα προβλήματα λειψυδρίας δημιουργούνται περισσότερο από κοινωνικοοικονομικές αιτίες παρά από έλλειψη φυσικών πόρων. Συνδέονται συνήθως με σπάταλη και καταχρηστική κατανάλωση νερού, βασισμένη σε φιλόδοξα προγράμματα μη βιώσιμης ανάπτυξης. Η εξοικονόμηση και βελτιωμένη απόδοση των υδατικών πόρων, μέσω διαδικασιών εκσυγχρονισμού, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την περιβαλλοντική κατάσταση του πλανήτη, μειώνοντας περίπου κατά 20% την ποσότητα γλυκού νερού που αφαιρείται σήμερα από τον παγκόσμιο υδρολογικό κύκλο.
Ο εκσυγχρονισμός, ειδικότερα στην περίπτωση της άρδευσης, δεν είναι μόνον τεχνολογική, αλλά επίσης μείζων κοινωνική, πολιτική, ακόμα και πολιτιστική πρόκληση. Κλειδιά είναι οι νέες τεχνολογίες, η αλλαγή νοοτροπιών και η κατάλληλη τιμολόγηση του νερού. Αντίθετα, η στρατηγική μέγιστης προσφοράς που βασίζεται στα μεγάλα υδραυλικά έργα παρουσιάζει σοβαρά μειονεκτήματα, όπως:
*Χαμηλή οικονομική αποδοτικότητα
*Μεγάλες κοινωνικές βλάβες και άνιση κατανομή των ωφελημάτων
*Σοβαρές και συχνά μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η διακήρυξη τονίζει ότι: Η νέα ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο για τα νερά αποτελεί ένα από τα πιο προχωρημένα παραδείγματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας στον κόσμο και η εμβέλειά της ξεπερνά τις χώρες της Ε.Ε. και εκτείνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Τόσο η οδηγία όσο και η Νέα Κουλτούρα του Νερού θα χρειαστούν αρκετά χρόνια και μεγάλη προσπάθεια για να διεισδύσουν στη δύσπιστη ελληνική πραγματικότητα. Πάντως όμως ορθώνουν ανυπέρβλητα εμπόδια σε ένα πολυδιαφημισμένο έργο που φαίνεται αντίθετο με κάθε μία από τις βασικές ιδέες και διατάξεις των νέων αυτών προσεγγίσεων. Το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου, που ήδη εδώ και 12 χρόνια έχει πάψει να χρηματοδοτείται από τα ευρωπαϊκά ταμεία, δεν έχει μόνο σημαντικές επιπτώσεις σε ορεινά, πεδινά και παράκτια οικοσυστήματα, φυσικά τοπία και μνημεία. Συνιστά ταυτόχρονα έναν οικονομικό και κοινωνικό παραλογισμό, δεδομένου ότι, μέσω των έργων, φιλοδοξεί να επιδοτήσει με δημόσιο χρήμα μια αγροτική δραστηριότητα ζημιογόνο, ρυπογόνο και χωρίς μέλλον, με ή χωρίς την εκτροπή.
