«Να προστατευθεί η δημοκρατία…»

Μιά καλή αρχή έγινε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. αποφάσισε να αναλάβει δράση για να προστατεύσει εμπράκτως το «κράτος δικαίου» (rule of law), – τη δημοκρατία- στις χώρες μέλη της με την ενεργοποίηση συγκεκριμένων ρυθμίσεων , μιά εξέλιξη-σταθμός για την Ευρώπη που περιέργως πέρασε κάπως απαρατήρητη. Εδικότερα σε μια υψηλής σημασίας – ουσιαστικά και συμβολικά – κίνηση την περασμένη εβδομάδα η Επιτροπή προχώρησε για πρώτη φορά στην επίσημη διατύπωση «Γνώμης» (opinion) με την οποία κατηγορεί μια χώρα μέλος, την Πολωνία, για παραβίαση των κανόνων του «κράτους δικαίου». Εφαρμόζει έτσι το «Νέο Πλαίσιο για την Ενίσχυση του Κράτους Δικαίου» που αποφασίστηκε το 2014 και που κατά κάποιο τρόπο επιβάλλει ένα είδος «πολιτικής εποπτείας» για χώρες που παραβιάζουν δημοκρατικές αξίες και αρχές πάνω στις οποίες οικοδομείται η Ένωση. Σε ακραία περίπτωση η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή αυστηρών κυρώσεων σε χώρα μέλος που μπορούν να φθάνουν μέχρι και στην αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου στο Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ (άρθ. 7 της Συνθήκης της Λισσαβόνας) εάν το «υπό κατηγορία κράτος» αρνείται να συμμορφωθεί. Βεβαίως η επιβολή αυτών των κυρώσεων δεν είναι ομολογουμένως εύκολη υπόθεση ιδιαίτερα καθώς προβλέπεται ομοφωνία για τη λήψη της σχετικής απόφασης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Αλλά και από πολιτική άποψη η επιβολή τόσο αυστηρών κυρώσεων δεν συνιστά ενδεχομένως την ενδεδειγμένη ενέργεια παρά μόνο εάν η παραβίαση των δημοκρατικών κανόνων φθάσει στο όριο της «πολιτικής εκτροπής». Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι ενεργοποιούνται τώρα ηπιότερα και ίσως αποτελεσματικότερα μέτρα τιμωρίας της «παρεκτρεπόμενης χώρας» με πρώτο και κύριο το «ξεμπρόστιασμα» ( name and shame) στο μέτρο που αυτό μπορεί να ενδιαφέρει βέβαια ένα καθεστώς που στερείται δημοκρατικής ευαισθησίας . Στην περίπτωση της Πολωνίας η παραβίαση του «κράτους δικαίου» αναφέρεται στις ενέργειες της συντηρητικής (ακροδεξιάς κυβέρνησης να αλλοιώσει τη σύνθεση και λειτουργία του Συνταγματικού Δικαστηρίου και των Ραδιοτηλεοπτικών Υπηρεσιών της χώρας. Υπάρχουν πολλοί ωστόσο που θεωρούν ότι ενώ ορθώς η Επιτροπή άνοιξε τη διαδικασία ενάντια στην Πολωνία, παραβλέπει κάτω ίσως από πολιτικές εκτιμήσεις άλλες περιπτώσεις όπου οι αρχές και κανόνες επίσης παραβιάζονται ή απειλούνται εμφανώς με παραβίαση. Μια τέτοια επιλεκτική προσέγγιση όμως σ’ένα τόσο ευαίσθητο χώρο μπορεί να υπονομεύσει τη νομιμοποίηση της διαδικασίας. Οι κανόνες της Ένωσης για την προστασία της δημοκρατίας θα πρέπει να εφαρμόζονται αδιακρίτως και ομοιόμορφα για μεγάλες ή μικρές χώρες, χώρες της Ανατολής ή Δύσης, Βορρά ή Νότου, χώρες σε οικονομική κρίση ή εκτός κρίσης.