Δύο αναγκαία σχέδια

Τα οξυμμένα προβλήματα της οικονομίας δέσποσαν στις εκλογές. Δεν είναι μόνον οι ειδικοί, εμπειρογνώμονες, αναλυτές, που τα επισημαίνουν καιρό τώρα. Οι ψηφοφόροι της 4ης Οκτωβρίου έβλεπαν τις δουλειές να μειώνονται, βίωναν μία κατάσταση με την ανεργία που ανεβαίνει, τα εισοδήματα να συμπιέζονται. Ήξεραν, αφού διαρκώς επαναλαμβανόταν από εφημερίδες, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, ότι η κατάσταση των δημοσίων οικονομικών είναι κακή, ότι φέτος επιδεινωνόταν ραγδαία, με άμεσο αντίκτυπο σε όλους τους τομείς, από την παιδεία μέχρι το περιβάλλον και κάθε κοινωνική πολιτική. Όσες επαγγελίες και αν άκουγαν, μάλλον καταλάβαιναν ότι η προσπάθεια για να ξαναμπούμε σε πορεία ανόδου, προς όφελος της χώρας αλλά και καθενός ξεχωριστά, θα είναι δύσκολη.

Από αυτούς τα δύο τρίτα αρνήθηκαν να δώσουν τρίτη ευκαιρία στον Κώστα Καραμανλή και τη Νέα Δημοκρατία. Τον τέως πρωθυπουργό δεν τον ωφέλησε η επικέντρωση στις οικονομικές δυσκολίες και τα «δυσάρεστα» μέτρα που θα απαιτούνταν για την υπέρβασή τους, καθώς αδυνατούσε να εξηγήσει πώς φθάσαμε ώς εδώ και να χαράξει μια πορεία με νέα προοπτική. Οι εμπειρίες από τη διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, ανάμεσά τους η αποτυχία να προληφθούν οι πυρκαγιές, οπωσδήποτε τα μεγάλα σκάνδαλα, αλλά και τα πάμπολλα μικρά των αυθαίρετων προσλήψεων, αδειών, κάθε λογής ρουσφετιών, αποδείχτηκαν αρκετές για να στείλουν την Κεντροδεξιά στο χαμηλότερο ποσοστό της από το 1974.

Το 44% του εκλογικού σώματος έδωσε αδιαμφισβήτητη νίκη στον Γιώργο Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ. Επακριβώς μετρήσιμο δεν είναι, αλλά στο υψηλό ποσοστό σίγουρα συνέβαλε η δέσμευση για τον τερματισμό του κομματικού κράτους. Απτά δείγματα ότι τηρείται, ότι μπαίνουν οι βάσεις μιας διοίκησης χωρίς εξαρτήσεις και πελατειακά αλισιβερίσια, θα τονώσουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Αναλαμβάνοντας η νέα κυβέρνηση έχει να προωθήσει αμέσως τα υπεσχημένα «πέντε νομοσχέδια», για να δώσει μιαν ανάσα στον κόσμο, να βοηθήσει την αγορά να κινηθεί και πάλι, όπως μας έλεγαν. Αυτό από μόνο του δεν φτάνει. Θα προσθέσει νέο δημόσιο δανεισμό στην ήδη τεράστια φετινή υπέρβαση, ενώ η ελληνική αγορά διακινεί πολλά εισαγόμενα προϊόντα, όχι αρκετά που να παράγονται εδώ ώστε να μεταφράζονται σε απασχόληση και εισοδήματα. Ταυτόχρονα συνεπώς η κυβέρνηση έχει να επεξεργαστεί δύο μεγάλα, αλληλένδετα σχέδια με μακροχρόνιο ορίζοντα: Ένα για την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών, με σαφές χρονοδιάγραμμα εξάλειψης των ελλειμμάτων και σταδιακής μείωσης του χρέους. Δεν πρόκειται μόνο για υποχρέωση της χώρας ως μέλους της ευρωζώνης, απαίτηση της Επιτροπής και του Συμβουλίου. Αποτελεί προϋπόθεση για να συνεχίσει να αντλεί το ελληνικό κράτος κεφάλαια από τις διεθνείς αγορές χωρίς την απειλή να χειροτερεύσουν αφόρητα οι όροι δανεισμού, για να ανακτήσει την ευχέρεια να προάγει την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Τι σημαίνει πρακτικά; Αφενός να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα, που ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκονται στον πάτο της Ευρώπης. Αφετέρου να αναδιαρθρωθούν ριζικά οι δημόσιες δαπάνες, με ξεκάθαρες προτεραιότητες- για την παιδεία, την έρευνα και ανάπτυξη, το περιβάλλον, κοινωνικές πολιτικές- με διαρκή διαφάνεια, αξιολόγηση και έλεγχο, ώστε τα χρήματα που ξοδεύονται να πιάνουν τόπο. Τόσο η αύξηση των εσόδων όσο και η ιεράρχηση των δαπανών συνδέονται με ένα δεύτερο, εξίσου αναγκαίο σχέδιο για την ανασυγκρότηση της οικονομίας, τη διεύρυνση και αναβάθμιση της παραγωγικής της βάσης. Από την πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου πρέπει να συγκρατήσουμε ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες με υπερβολικά υψηλό εξωτερικό έλλειμμα, που υποχωρεί κάπως τώρα με την ύφεση, αλλά κινδυνεύει να εκτοξευτεί ξανά μόλις αρχίσει η ανάκαμψη. Εισάγουμε πολύ περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες από όσα εξάγουμε, τη διαφορά την καλύπτουμε με δανεισμό αυξάνοντας το χρέος, χάνουμε ολοένα μεγαλύτερο μερίδιο εθνικού εισοδήματος για να πληρωθούν οι τόκοι του. Όσο συνεχίζουμε έτσι, καλές θέσεις εργασίας για τους νέους δεν δημιουργούνται.

Αλλά η εφαρμογή τέτοιων σχεδίων συνεπάγεται συγκρούσεις με συμφέροντα, όχι μόνο με λίγα μεγάλα αλλά και με πολλά μικρότερα. Ούτε οι πολιτικές ούτε ιδίως οι συνέπειές τους για τον καθένα έχουν διευκρινιστεί. Πώς θα βρουν λοιπόν κοινωνική στήριξη για να προχωρήσουν; Σύμφωνα με μια κάπως αμφίβολη πολιτική αριθμητική του εκλογικού αποτελέσματος, έξι στους δέκα πολίτες ψήφισαν υπέρ κομμάτων που, πέρα από τις διαφορές τους, προτάσσουν την κοινωνική αλληλεγγύη και τα δημόσια αγαθά απέναντι στην κυριαρχία των ιδιωτικών συμφερόντων. Κάθε άλλο παρά βεβαιωμένη είναι η έμπρακτη υιοθέτηση αυτών των αξιών από τα μέλη και στελέχη του ΠΑΣΟΚ, ακόμα και των άλλων κομμάτων, πόσω μάλλον από τους ψηφοφόρους τους. Καίριο μένει ωστόσο το ερώτημα κατά πόσον η πολιτική αλλαγή που άρχισε στις 4 Οκτωβρίου θα κινητοποιήσει μια κοινωνική δυναμική σ΄ αυτή την κατεύθυνση.