Η επιστήμη και η κοινωνία στην εποχή του Covid-19

O Φράνσις Φουκουγιάμα, σε άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs (Θέρος 2020) για την πανδημία του Covid-19, ισχυρίστηκε ότι αυτή έδειξε την υπεροχή του επαγγελματισμού και της επιστήμης επί του λαϊκισμού. Επειδή, όπως ισχυρίστηκε, «υπάρχει σχέση μεταξύ λαϊκισμού και κακοδιαχείρισης».

Ακολούθησαν κι άλλα έντυπα του κατεστημένου φιλελευθερισμού να θριαμβολογήσουν σχετικά. Οι Financial Times έγραψαν ότι «ο κορονοϊός μπορεί να σκοτώσει τον λαϊκισμό». Ηταν η εποχή που η Γερμανία είχε αντιμετωπίσει με επιτυχία το πρώτο κύμα της πανδημίας και η ορθολογική Μέρκελ είχε αναγορευτεί ηρωίδα.

Ομως στην πραγματικότητα τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι τόσο απλά και αισιόδοξα. Αν πάρουμε τον ασφαλέστερο στατιστικό δείκτη, όπως προτείνει το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, που είναι οι θάνατοι/ένα εκατομμύριο κατοίκους, θα δούμε ότι κράτη με κεντροδεξιές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις είχαν χειρότερα αποτελέσματα από χώρες με λαϊκιστικές και αυταρχικές κυβερνήσεις. Είδαμε την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία να έχουν μεγαλύτερα ποσοστά θανάτων από την Ουγγαρία και την Πολωνία των λαϊκιστικών κυβερνήσεων. Είδαμε τις οικονομικά ανθηρές χώρες του Περού και της Χιλής υπό κεντροδεξιές κυβερνήσεις να είναι στο ίδιο επίπεδο θανάτων με τη Βραζιλία του ακροδεξιού λαϊκιστή Μπολσονάρο. Το χειρότερο είναι ότι η δημοτικότητα του Μπολσονάρο στη Βραζιλία και του Μόντι στην Ινδία δεν δείχνει κάμψη.

Επίσης έχουμε χώρες της Ασίας, όπως η Κίνα, η Ν. Κορέα, η Ιαπωνία, η Ταϊβάν και η Σιγκαπούρη, που αντιμετώπισαν την πανδημία αποτελεσματικότερα από τις δυτικές Δημοκρατίες. Τι κοινό έχουν οι τελευταίες μεταξύ τους; Ούτε οι πολιτικές αντιμετώπισης της πανδημίας είναι ομοιόμορφες ούτε τα πολιτικά τους συστήματα. Φαίνεται ότι το κοινό νήμα που τις συνδέει είναι η επικέντρωση στο συλλογικό ευ ζην παρά στην ατομική αυτονομία. Είναι πολιτιστική κληρονομιά η οποία ενυπάρχει υποδόρια με ισχυρό τρόπο, παρά το ότι αυτές οι χώρες έχουν ενσωματώσει ισχυρά δυτικά πολιτικά στοιχεία, είτε κομμουνιστικά είτε κοινοβουλευτικά. Στο πλαίσιο αυτό σέβονται την επιστήμη, αντιστάθηκαν στο «μικρό κράτος» και έχουν διατηρήσει ισχυρά και οργανωμένα υγειονομικά συστήματα.

Κατά συνέπεια η πανδημία μάς απομακρύνει από απλουστευτικές προσεγγίσεις και θέτει ενώπιόν μας ερωτήματα όπως πώς συμπεριφέρεται η επιστήμη στη συγκυρία και αν έχει αλλάξει η σχέση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Μια δύσκολη σχέση, η οποία φαίνεται και από την αμφιθυμία που αντιμετωπίζονται τα εμβόλια ακόμη και από το υγειονομικό προσωπικό. Προς το παρόν η σχέση αυτή επικαλύπτεται από τον πανικό, όπως υποστηρίζει η φιλόσοφος των επιστημών Isabelle Stengers.

Ο πανικός του lockdown, ο πανικός της κοινωνικής απόστασης, ο πανικός των πολιτικών, ο πανικός της οικονομίας. Ολοι ρωτούν την «επιστήμη» να τους πει τι να κάνουν. Δεν υπάρχει όμως μία μοναδική επιστήμη, η οποία μπορεί να απαντήσει αντικειμενικά σε όλες τις ερωτήσεις. Είναι συχνά αδύνατον να απαντήσει σε ένα πρόβλημα μία μόνο συγκεκριμένη επιστήμη. Η πανδημία του Covid-19 θέτει την ίδια στιγμή προβλήματα μικροβιολογικά, επιδημιολογικά, οικονομικά, κοινωνικά.

Αρα δεν εμπλέκεται η «επιστήμη» αλλά οι «επιστήμες».

Οι συμβουλές των επιστημόνων υπόκεινται σε περιοριστικούς παράγοντες: οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, αβεβαιότητα για την εγκυρότητα των πληροφοριών επί των οποίων βασίζουν τις συμβουλές τους. Προς το παρόν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε την πραγματική μετάδοση του ιού στον πληθυσμό, τον ρόλο των ασυμπτωματικών περιπτώσεων στη μετάδοση του ιού, σε ποιο βαθμό αναπτύσσεται η ανοσία, την εποχική συμπεριφορά του ιού, τις πιθανές μόνιμες βλάβες σε αυτούς που ανάρρωσαν κ.λπ. Το αποτέλεσμα αυτής της φανερής αβεβαιότητας οδηγεί σε συχνές αναξιόπιστες επιδημιολογικές προβλέψεις, οι οποίες φέρνουν το αρμόδιο ιατρικό προσωπικό σε τροχιά σύγκρουσης με τις κυβερνήσεις, οι οποίες εντέλλονται να παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις και είναι υπόλογες έναντι της κοινωνίας.

Οταν τα διακυβεύματα είναι μεγάλα, τα δεδομένα αβέβαια, οι αξίες σε αμφισβήτηση και οι πολιτικές αποφάσεις επείγουσες, εισερχόμαστε στο πεδίο της μετα-φυσιολογικής επιστήμης (post-natural science) όπως αυτή ορίστηκε από τους Jerome Ravetz και Silvio Funtowicz. Σε αυτή την κατάσταση οι επιστήμες είναι επιρρεπείς σε πολιτικές επιρροές. Ας δούμε τι γίνεται με το εμβόλιο της AstraZeneca και με το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Κατά συνέπεια στο βασίλειο του Covid-19 οι σχέσεις επιστήμης και κοινωνίας είναι μια σύνθετη υπόθεση. Βλέπουμε να αναδύονται νέες πολιτικές υγείας, νέοι συσχετισμοί πολιτικών δυνάμεων, μετατοπίσεις εργασιακών σχέσεων κ.λπ. Δεν γνωρίζουμε όμως πού οδηγούνται τα πράγματα.

Ιστορικά οι πανδημίες προσφέρονται για πολιτικές αντιπαραθέσεις. Σίγουρα όμως δεν μπορούν να αναχθούν στη φτηνή πολεμική ότι «αν ήμασταν εμείς στο γκουβέρνο, ο ιός θα είχε κατατροπωθεί, η οικονομία θα πετούσε και τα πουλάκια θα τιτίβιζαν ευτυχισμένα».