Η επέτειος της Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη αποτελεί αφορμή για βαθύτερους προβληματισμούς. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το ΠΑΣΟΚ συνέβαλε καθοριστικά στη μεταμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας και στη δημοκρατική της εμβάθυνση. Με λάθη και αδυναμίες ασφαλώς, αφού δεν κόπηκε ο ομφάλιος λώρος με τον κρατισμό και τις πελατειακές σχέσεις. Αυτό όμως που κυρίως μένει είναι ο εκδημοκρατισμός των κυρίαρχων δομών εξουσίας που περιόριζαν τη χώρα αλλά και προοδευτικές μεταρρυθμίσεις όπως το ΕΣΥ, ο ΑΣΕΠ, η Διαύγεια κ.ά.

Τα λαϊκά στρώματα στη Δύση προδόθηκαν δύο φορές. Πρώτα από την Αριστερά, που τους υποσχέθηκε ότι θα τους λυτρώσει από την εργασία και τους άφησε απροστάτευτους στις επιθέσεις των αγορών. Υστερα από τη Δεξιά, που τους υποσχέθηκε ότι θα τους σώσει με την εργασία και δημιούργησε τις κοινωνίες του 1%.

Κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμφωνούν με τον σκληρό πυρήνα του νόμου Κατρούγκαλου, που συνίσταται στη δραστική μείωση των συντάξεων που παρέχονται μετά τα μέσα του 2016. Με αυτή τη μείωση συμφωνούν όλα τα κόμματα (πλην ΚΚΕ), αποτελεί το θεμέλιο όλων των επεξεργασιών τους, οι μεταρρυθμίσεις που προτείνουν στον νόμο δεν αγγίζουν αυτόν τον πυρήνα και σωστά αποφεύγουν να τον αγγίξουν. Αφενός, γιατί οι χαμηλοί μισθοί (της σημερινής εποχής) δεν μπορούν να υποστηρίξουν τις υψηλές συντάξεις (μιας άλλης εποχής). Αφετέρου, γιατί η συνταξιοδοτική δαπάνη είναι υψηλή, ίση με το 16,5% του ΑΕΠ, περίπου 4 μονάδες πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.

Η θλίψη για την τραγωδία είναι ανθρώπινη. Πρέπει όμως να συμπληρωθεί με προσπάθεια συμβολής στον σχεδιασμό βελτιωμένων συνθηκών ζωής στις πόλεις μας. Η δημοσίευση αυτή δεν συνιστά «πρόταση ειδικών», αλλά παρουσιάζει μια άποψη για τη σχέση άμεσης και στρατηγικής δράσης που θεωρούμε άξια συζήτησης. Χωρίς δημόσια διαβούλευση, άλλωστε, συναίνεση σε πολεοδομικές προτάσεις που είναι φυσικό να εισάγουν καινοτομίες σε θεσμούς ισχυρούς στο αξιολογικό σύστημα της ελληνικής κοινωνίας (όπως η ιδιοκτησία γης) είναι αδύνατη.

...Υπάρχει και ένα αξίωμα το οποίο διαπερνά εγκάρσια ολόκληρη την πολιτική διαδρομή της σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή μισεί το μίσος. Γιʼ αυτή δεν υπάρχουν «ελαττωματικές ιδέες», δεξιές ή αριστερές, δεν υπάρχουν εμείς ή αυτοί, σε σχέση με αυτούς που κινούνται στο πλαίσιο σεβασμού της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των κανόνων της.

Η ελληνική σοσιαλδημοκρατία θα αναπτυχθεί μόνο αν υπερβεί κάθε μορφή μυθολογίας και μίσους. Αυτή η υπέρβαση δεν έχει μόνο θεωρητική σημασία. Γιατί μόνο τότε θα είμαστε σίγουροι πως habemus ισχυρή σοσιαλδημοκρατία.

Κοιτάμε και ξανακοιτάμε το παρελθόν γιατί η ματιά μας καθορίζεται από το σήμερα και το σήμερα αλλάζει συνεχώς, αλλάζοντας μαζί τα ερωτήματα, τους ερωτώντες και τις ερμηνείες που δίνουν στο παρελθόν. Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε το ηγεμονικό κόμμα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, πλάστηκε από αυτή και την έπλασε όσο κανείς άλλος. Αυτομάτως, λοιπόν, η αναδρομή λόγω των γενεθλίων του αγγίζει όλους, με διαφορετικό βεβαίως τρόπο για όσους ταυτίστηκαν μαζί του και για όσους το αντιμετωπίσαμε «από τα έξω», άλλοτε ευνοϊκά άλλοτε εχθρικά.