Πρόσωπα της κρίσης

Η ακόλουθη διαπίστωση είναι σχεδόν κοινά ομολογημένη. Το σύνολο της Αριστεράς, με αφορμή την παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση, βρέθηκε σε διανοητικό αλλά και πολιτικό επίπεδο απροετοίμαστη. Αιφνιδιάστηκε και αυτή, όπως και οι νεοφιλελεύθεροι αντίπαλοί της. Πράγμα που φαίνεται στους σχετικούς προβληματισμούς για το τι σημαίνει αυτή η κρίση. Προβληματισμοί που, όσον αφορά τη νεο-σοσιαλδημοκρατική Αριστερά, παραμένουν ακόμα εγκλωβισμένοι στα εργαλεία που αυτή χρησιμοποιούσε πριν από τη νεοφιλελεύθερη κατάρρευση. Τη στιγμή κατά την οποία το εναλλακτικό-ετεροπαγκοσμιοποιητικό κομμάτι της Αριστεράς αναρωτιέται μελαγχολικά «πού είναι ο λαός τού Πόρτο Αλέγκρε», πού βρίσκονται τα «κινήματα» για να επωφεληθούν της κρίσης, η αυτοαποκαλούμενη μεταρρυθμιστική Αριστερά συγκροτεί φανταστικά μέτωπα κατά ενός ανύπαρκτου «κρατισμού». Σε ένα τέτοιο πλαίσιο αριστερού διανοητικού αδιεξόδου αποκτά βαρύνουσα πολιτική σημασία η πρόσφατη αναλυτική διαπίστωση του Ιμανουέλ Βαλερστάιν, σύμφωνα με την οποία «η κατάσταση γίνεται χαώδης, ανεξέλεγκτη από τις δυνάμεις που μέχρι τώρα κυριαρχούσαν σε αυτήν και βλέπουμε να αναδύεται ένας αγώνας όχι πλέον μεταξύ των υπερασπιστών και των αντιπάλων του συστήματος, αλλά ανάμεσα σε όλους τους δρώντες για το τι θα το αντικαταστήσει».

Αραγε, πού οφείλεται αυτό το «αριστερό κενό» στη σκέψη; Ο καθηγητής Οικονομίας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι και μέλος του εθνικού συμβουλίου του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Ζακ Ζενερέ, καταθέτει επ’ αυτού μια γενικότερη θέση ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Αποδίδοντας την αμηχανία της σοσιαλιστικής Αριστεράς στη μόλυνσή της από τον φιλελευθερισμό, θα υποστηρίξει ότι ένας σοσιαλιστής δεν μπορεί να δηλώνει φιλελεύθερος. Γιατί ο σοσιαλισμός αντιστρέφει ριζικά την προοπτική που ανοίγει ο φιλελευθερισμός. Αντίθετα απ’ ό,τι συνήθως πιστεύεται, η φιλελεύθερη φιλοσοφία δεν έχει τελικό σκοπό την ελευθερία των ατόμων, αλλά τη χρησιμοποιεί ως μέσον. Ενώ έχει στόχο τη Δικαιοσύνη και το γενικό συμφέρον, εκπληρώνει την αποστολή της, απελευθερώνοντας την πρωτοβουλία και τον ορθό λόγο των ατόμων που καταπνίγεται από τους λογής δεσπότες και τις παραδόσεις. Σε αυτό ακριβώς συνίσταται η φιλελεύθερη και μοντέρνα αντιστροφή του κόσμου.

Για τον Ζενερέ ο σοσιαλισμός γεννιέται από την αποτυχία του φιλελευθερισμού να υλοποιήσει τις υποσχέσεις του. Η απελευθέρωση του ατόμου από τα παλιά δεσμά οδηγεί σε μια άδικη κοινωνία, που θεμελιώνεται πάνω στην εκμετάλλευση των μαζών. Το φιλελεύθερο σφάλμα είναι ο ατομικισμός. Η ψευδαίσθηση ότι μπορεί να οικοδομηθεί μια δίκαιη κοινωνία εκκινώντας από αυτόνομα άτομα, αποσπασμένα από δεσμούς που εμποδίζουν την ελεύθερη θέλησή τους. Η σοσιαλιστική σκέψη αντιστρέφει αυτή την προοπτική. Το πρόβλημα δεν είναι η οικοδόμηση μιας δίκαιης κοινωνίας εκκινώντας από την απελευθέρωση των ατόμων, αλλά, αντίθετα, το να οικοδομηθεί η ελευθερία των ατόμων χάρη σε μια αλληλέγγυα κοινωνία. Ετσι, ο σοσιαλισμός είναι η φιλοσοφία της ατομικής χειραφέτησης που οικοδομείται διά μέσου της ενίσχυσης του κοινωνικού δεσμού. Αυτή η κοινωνική κατασκευή της ελευθερίας είναι σχεδόν το αντίστροφο από αυτό που επιτάσσει η φιλελεύθερη οικοδόμηση της κοινωνίας.

Επομένως, η Αριστερά δεν μπορεί να είναι «και φιλελεύθερη», όπως διατείνεται η σημερινή ηγεμονική ελίτ της μέσα στην σοσιαλδημοκρατία. Προφανώς δεν μπορεί, ούτε πρέπει να είναι αντιφιλελεύθερη. Θα αρκούσε να είναι σοσιαλιστική, προτάσσοντας το γενικό κοινωνικό συμφέρον ως προϋπόθεση της ατομικής ελευθερίας. Οχι μόνο ρητορικά αλλά και ουσιαστικά, χωρίς συμπλέγματα κατωτερότητας έναντι των (νεο)φιλελεύθερων, οποίοι πλέον αποτελούν στοιχείο της «παράδοσης»...