Διανοούμενοι…

Η σχέση διανοουμένων, πολιτικής και εξουσίας είναι εξαιρετικά σύνθετο και περίπλοκο ζήτημα από την εποχή του Πλάτωνα. Συγγραφείς όπως οι Α. Γκράμτσι, Ε. Σαΐντ, Ζ.-Π. Σαρτρ, Π. Τζόνσον, Ρ. Αρόν κ.ά. έχουν επιχειρήσει στη σύγχρονη εποχή να προσεγγίσουν, αναλύσουν, απομυθοποιήσουν (ή και να μυθοποιήσουν) τον ρόλο των διανοουμένων (intellectuals). Η Ελλάδα, όπως παράγει περισσότερη Ιστορία απ’ αυτή που μπορεί να καταναλώσει, έτσι παράγει και πολύ περισσότερους διανοουμένους απ’ όσους μπορεί ίσως να αντέξει. Είναι η «χώρα του πνεύματος» άλλωστε. Οπως παράγει και πολλούς δικηγόρους. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα αντιστοιχούν 400 δικηγόροι ανά 100.000 άτομα, ενώ στη Γαλλία μόνο 85. Ορισμένοι αποδίδουν (και) στην πληθώρα των δικηγόρων την πολυνομία, πολυδικία και τα προβλήματα στη Δικαιοσύνη. Κάποιοι άλλοι καθ’ υπερβολήν τούς αποδίδουν ακόμη και την πολιτική παθογένεια της χώρας, αφού δικηγόροι συγκροτούν το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής τάξης, σύνθεση που έχει κάπως αλλάξει τελευταία. Γιατί στο παρελθόν πολιτικός σήμαινε σχεδόν αποκλειστικά δικηγόρος με όλα τα καλά και κακά. Στη σημερινή Βουλή εκτιμάται ότι και πάλι οι δικηγόροι εξακολουθούν να είναι η συγκριτικά μεγαλύτερη ομάδα με ποσοστό 15,7% (πολύ μικρότερη σε σχέση με το παρελθόν) και ακολουθούν οι γιατροί με ποσοστό 12,6% και εκπρόσωποι άλλων επαγγελματικών ομάδων.

Η τάξη των διανοουμένων καλύπτει, ως γνωστόν, μια ευρεία γκάμα από ηθοποιούς, μουσικούς, συγγραφείς, ποιητές, καθηγητές πανεπιστημίου, δικηγόρους, δημοσιογράφους και πολλούς άλλους. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες διανοουμένων, όπως π.χ. ο πολυσυζητημένος «οργανικός διανοούμενος» (A. Γκράμσι). Στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν π.χ. οι «απατηθέντες διανοούμενοι», όλοι αυτοί δηλαδή που πίστεψαν στα οράματα (σχίσιμο Μνημονίων κ.λπ.) ΣΥΡΙΖΑ και Αλέξη Τσίπρα και τελικώς διαπιστώνουν ότι απατήθηκαν από τις «αυταπάτες», αν και ως διανοούμενοι θα έπρεπε να γνωρίζουν τα όρια του εφικτού, του ηθικού, της απάτης ή έστω της αυταπάτης. Της αλήθειας από το ψέμα.

Υπάρχει μια άλλη ξεχωριστή κατηγορία, εξόχως οι «διανοούμενοι του ΚΚΕ». Είναι αυτοί που εξακολουθούν να πιστεύουν στις ακλόνητες αλήθειες των Μαρξ, Λένιν κ.ά. με την ίδια βεβαιότητα που – υποθέτω – ο Αρχιεπίσκοπος πιστεύει στην ύπαρξη του Θεού. Υπάρχει βέβαια και η κατηγορία όσων πιστεύουν ότι είναι «έξω» από τη δημόσια σφαίρα και (πρέπει να) ασχολούνται με τη μεταφυσική του πνεύματος. Υπάρχει όμως μια άλλη κατηγορία διανοουμένων η οποία ναι μεν πιστεύει ότι είναι «δημόσιοι διανοούμενοι», αλλά υπεράνω της πρακτικής, καθημερινής πολιτικής όπως εξελίσσεται στη χώρα. Είναι οι διανοούμενοι που τάσσονται και υπερασπίζουν γενικά το «καλό», το «ηθικό», την «πρόοδο», τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δίκαιο ίσως, τις μεταρρυθμίσεις κ.λπ., αλλά πάντοτε από μια αποστασιοποιημένη οπτική, μακριά από τη δράση της καθημερινής πολιτικής διαδικασίας και χωρίς την ανοιχτή επιδοκιμασία ή και κυρίως καταδίκη συγκεκριμένων πολιτικών, πράξεων, αποφάσεων, επιλογών. Ετσι διατηρούν και όλες τις επιλογές ανοιχτές προς κάθε κατεύθυνση. Κατ’ αναλογία με τα όσα έγραφε στη δεκαετία του 1950 ο Ρ. Αρόν στο «Οπιο των διανοουμένων» («L’ Opium des intellectuels»), υπάρχει ένας βαθμός ανηθικότητας και υποκρισίας να διεκδικείς δημόσιο λόγο και ρόλο αλλά ταυτόχρονα να αποφεύγεις να καταδικάσεις ανοιχτά συγκεκριμένες πολιτικές πράξεις που ευθέως αντιστρατεύονται το αξιακό σου σύστημα. Αλλά υπάρχουν, τέλος, και οι γραφικοί διανοούμενοι ως μια κατηγορία από μόνη της…