Με αφορμή ένα ασανσέρ: η Ελλάδα, η κρίση και η ΟΝΕ

Η Ελλάδα και η κρίση

Φεβρουάριος 2010, Ευαγγελισμός. Μπαίνω στο ασανσέρ. Ακολουθούν και άλλοι. Πολλοί. Ανάβει το λαμπάκι. Ο ανελκυστήρας δεν ανεβαίνει. Πρέπει κάποιος να βγει. Κανείς δεν προθυμοποιείται. Μένουμε όλοι εκεί, καθηλωμένοι, περιμένοντας ποιος θα πάρει την πρωτοβουλία. Παραλυσία. Μικρογραφία της ελληνικής πολιτικοοικονομικής παθογένειας: το ζήτημα της κατανομής των βαρών της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Ή μήπως προσαρμογή δεν χρειάζεται; Κάτι τέτοιο διατείνονται ή υπονοούν ορισμένοι όταν, εστιάζοντας στο εξωτερικό, διαδηλώνουν ενάντια στο «κακό» Σύμφωνο Σταθερότητας. Ορισμένοι υποστηρίζουν ευθέως να βγούμε εκτός ευρωζώνης, πίσω στη δραχμή. Αυτό θα έσωζε ή θα επιδείνωνε την κατάσταση; Ας κοιτάξουμε προς Ουγγαρία ή Λετονία. Ας θυμηθούμε το πρόσφατο παρελθόν ενός φαύλου κύκλου πληθωρισμού-υποτίμησης, όπου μισθοί και (κυρίως) συντάξεις προσπαθούσαν ασθμαίνοντας να παρακολουθήσουν τον τιμάριθμο.

Με την είσοδο στην ΟΝΕ, ελλείψει νομισματικής πολιτικής, περιοριστήκαμε στη δημοσιονομική. Ο προϋπολογισμός, ακόμα και στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας, παρέχει σημαντικά περιθώρια. Μπορείς να έχεις «πολύ κράτος» (μεγάλες δαπάνες, υψηλή φορολογία) ή «μικρό κράτος» (χαμηλές δαπάνες, περιορισμένη φορολογία). Επιλέγεις εσύ πού δαπανάς (εξοπλισμοί, καταβόθρα Ολυμπιακών Αγώνων, φαραωνική εκτροπή Αχελώου), πώς φορολογείς (έμμεσοι-άμεσοι φόροι).

Οι Έλληνες κρατούντες επέλεξαν επί παχειών αγελάδων (2000-2008) να λυμαίνονται, αντί να εξοικονομούν. Με τις ισχνές, όπως και πολλά μέλη της ΟΝΕ, υπερβήκαμε το όριο του 3% του Συμφώνου Σταθερότητας: το ΑΕΠ μειώθηκε, συμπαρασύροντας τα φορολογικά έσοδα, επηρεάζοντας διττά το κλάσμα Δαπάνες-Έσοδα/ΑΕΠ. Η Ελλάδα συνδυάζει θεαματικά ελλείμματα-χρέος με χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Λόγω αυτών, αλλά και αναξιοπιστίας (στατιστικές λαθροχειρίες), βρισκόμαστε υπό επιτήρηση. Κάτοχοι ελληνικών ομολόγων θέλουν να διασφαλιστούν, οι δε εταίροι μας να προστατέψουν την ΟΝΕ. Πρόσφορο έδαφος για κερδοσκοπία και σκαρφάλωμα των spreads στις παγκοσμιοποιημένες νευρικές χρηματαγορές. Ας προστεθεί η αγγλοσαξονική πολιτικής έμπνευσης υπονόμευση του ευρώ.

Ο τρόπος επίτευξης ταμειακών στόχων παραμένει στα χέρια της εκλεγμένης κυβέρνησης: τέτοια περιθώρια «διαπραγμάτευσης» δεν θα ίσχυαν σε καθεστώς πλήρους κηδεμονίας. Μιας και περί δημοκρατίας ο λόγος: Χρειαζόμαστε έξωθεν ελεγκτές να πληροφορηθούμε ότι το Υπουργείο Άμυνας είναι μια (ακόμα) εστία διασπάθισης-διαφθοράς; Η προεκλογική απόκρυψη-φαλκίδευση του πραγματικού ελλείμματος δεν βόλεψε ΠΑΣΟΚ και ΝΔ -- για διαφορετικούς λόγους; Απʼ την άλλη, αποτελεί άραγε αριστερή πρόταση η συνέχιση ή περαιτέρω αύξηση της δημόσιας σπατάλης; Οι λέξεις «νοικοκύρεμα», «λιτότητα» έχουν μόνο δεξιό πρόσημο; Αριστεροσύνη είναι η υποστήριξη μιας πανσπερμίας συντεχνιακών αιτημάτων;

Η κρίση και η Ευρωπαϊκή Ένωση

*Απαίτηση για κατά γράμμα τήρηση του Συμφώνου Σταθερότητας στις παρούσες συνθήκες θα αποτελούσε εγκληματική ακαμψία των αρμόδιων. Δεν συνέβη. Μάλλον επέδειξαν ρεαλισμό, σχετική ευλυγισία. Αλλά η αντίληψη ενός λελογισμένου, συντεταγμένου, προσωρινού «εκτροχιασμού» έχει τα όριά της: μια συμφωνία που συστηματικά καταστρατηγείται παύει να είναι πιστευτή. Η ζούγκλα είναι εις βάρος όλων, ιδίως των μικρότερων. Φανταστείτε Γερμανία και Γαλλία να το «ρίχνουν έξω» δημοσιονομικά. Θα πληρώναμε όλοι τη νύφη -- δηλαδή υψηλότερα επιτόκια.

* Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της ΟΝΕ, αποτελεί ατελή οικονομική-πολιτική ενοποίηση. Σε ορισμένους τομείς (εμπορική πολιτική) λειτουργεί ενιαία, σε άλλους (άμυνα) όχι. Το εγχείρημα ΟΝΕ εμπεριέχει γενναία δόση πειραματισμού. Η κοινή νομισματική πολιτική (προσφορά χρήματος, επιτόκιο) ορίζεται από την ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Αντιθέτως, κάθε κράτος καταρτίζει προϋπολογισμό, σεβόμενο το Σύμφωνο Σταθερότητας. Μια ολοκληρωμένη μακροοικονομική ενοποίηση θα όφειλε να συνοδεύεται από βαρύνοντα κεντρικό προϋπολογισμό -- όπως στις ΗΠΑ: θα οδηγούσε στη μεταβίβαση πόρων από τις πλουσιότερες στις ασθενέστερες περιοχές, ιδίως σε φάσεις κρίσης. Τέτοια ομοσπονδιοποίηση συνεπάγεται εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, δύσπεπτη για τα εθνικιστικά αντανακλαστικά -- δεξιά και αριστερά. Εμπεριέχει πολιτική βούληση, προϋποθέτει αποδοχή: δεν είναι καθόλου αυτονόητο για τον γερμανό φορολογούμενο να ενισχύει τον έλληνα πολίτη. (Ήδη συμβαίνει με τον υπάρχοντα προϋπολογισμό της ΕΕ που, όντας μικρός, απέχει πολύ από το να ασκεί δημοσιονομική πολιτική). Επιπρόσθετα, τέτοια αναδιανομή θα σήμαινε εύνοια για τους «εντός ΟΝΕ» χρόνια ασθενείς (Ελλάδα) και ψίχουλα για τους πολύ φτωχότερους «εκτός ΟΝΕ» εταίρους (Βουλγαρία, Ρουμανία κ.ά.). Το πολύ οι τελευταίοι να έμπαιναν στην ευρωζώνη. Αλλά σε συνθήκες κρίσης και αβεβαιότητας, τέτοια διεύρυνση δύσκολα γίνεται αποδεκτή, ιδίως από πλούσια κράτη μέλη. Όταν μιλάμε για αλληλεγγύη, ας μην ξεχνάμε τις πραγματικά φτωχές χώρες -- εντός και εκτός ΕΕ.

* Περισσότερη Ευρώπη, πιο αλληλέγγυα, μπορεί να αποτελέσει συστατικό μιας αριστερής πρότασης. Με τους παρόντες συσχετισμούς δεν μοιάζει εφικτή. Ρεαλιστικά, άμεσα μικρά βήματα θα ήταν θέσπιση ευρωομολόγων και αναθεώρηση του κλινικά νεκρού Συμφώνου Σταθερότητας, με προσθήκη κριτηρίων όπως η ανεργία. Όχι όμως κατάργησή του. Ας σημειωθεί ότι υπάρχουν κατεξοχήν νεοφιλελεύθερες φωνές που έχουν ταχθεί κατά του Συμφώνου Σταθερότητας, θεωρώντας ότι οι περίφημες αγορές θα κρίνουν μόνες τους την επίδοση κάθε χώρας, επιβραβεύοντας ή τιμωρώντας μέσω των επιτοκίων (όπερ υφιστάμεθα τώρα).

* Η μέχρι τώρα ενοποίηση υπήρξε μονόδρομα οικονομική, στενά νομισματική, με ατροφικό κοινωνικό σκέλος. Όμως, η παρούσα διεθνής κρίση υπερσυσσώρευσης δεν οφείλεται σε αυτό. Απλώς θα εκδηλωνόταν διαφορετικά αν τα πράγματα ήταν αλλιώς: δίχως ευρώ, η Ελλάδα-δραχμή θα βρισκόταν σε τρισχειρότερη κερδοσκοπική δίνη. Στο άλλο άκρο, αν υποθετικά υφίστατο κοινή δημοσιονομική πολιτική, οι κλυδωνισμοί θα κατανέμονταν διαφορετικά, θα υπήρχε ένα είδος «αμορτισέρ». Ιστορικά, τέτοιες κρίσεις οδηγούν συχνά σε εντάσεις-συγκρούσεις και λειτουργούν σαν καταλύτες αλλαγών, θετικών ή αρνητικών. Άδηλο το μέλλον. Ρεαλιστικά αισιόδοξη προοπτική είναι απλώς να αποφευχθούν τα χειρότερα (διάλυση ΟΝΕ, δραματική πτώση βιοτικού επιπέδου Ελλάδας σε περίπτωση πτώχευσης). Να υπάρξουν δηλαδή μερικά χρήσιμα μερεμέτια στο οικοδόμημα. Αυτά θα απορρέουν κυρίως από την αίσθηση ότι κινδυνεύουν όλοι να βγουν χαμένοι (αν και σε διαφορετικό βαθμό) από τυχόν χρεοκοπία ενός μέλους, με κίνδυνο ντόμινο.

* Τυχόν προσφυγή της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα αποτελούσε πλήγμα στην αξιοπιστία της ευρωζώνης, παραδοχή πως δεν μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα του οίκου της. Επίσης, θα λειτουργούσε ως «παραδειγματισμός» και ταυτόχρονα θα μετατόπιζε το πολιτικό κόστος από την Ευρώπη στη στοχοποίηση μιας άτεγκτης απρόσωπης τεχνοκρατίας. Ορισμένοι κύκλοι το επιθυμούν. Αλλά ισοδυναμεί με σχοινοβασία ως προς την παραμονή μας στην ΟΝΕ.

* Ενδιαφέρουσα είναι η έντονη πολιτικοποίηση-διεθνοποίηση του Ελληνικού προβλήματος, διανθιζόμενη με πινελιές φιλελληνισμού ή ανθελληνισμού και ανάλογα στερεότυπα (Λεωνίδας, Ζορμπάς). Στο πρόσφατο εξώφυλλο με την Αφροδίτη της Μήλου, η αντίδραση (διάβημα Πετσάλνικου) ήταν υπερβολική, κομπλεξική, τριτοκοσμική (βλ. Σκίτσα του Μωάμεθ).

* Με το περίφημο σχέδιο Σαρκοζύ-Μέρκελ (άνθρακες ο θησαυρός;), αίφνης αναβίωσε ο γαλλογερμανικός άξονας: εμπεριείχε μια γενναία δόση διακρατικής συνεννόησης, με παράκαμψη των Ευρωπαϊκών θεσμών-διαδικασιών. Άκομψη όσο και αποκαλυπτική υπήρξε η σύνδεση της (όποιας) βοήθειας με στενά συμφέροντα όπως αγορά φρεγατών.

Τα κυβερνητικά μέτρα

Παρατηρείται αμηχανία, βραδύτητα, αλλά γενικά κινούνται στη σωστή κατεύθυνση αναδιανομής, ιδίως ως προς φοροδιαφυγή-φοροασυλίες. Χρήσιμη η περιστολή σπαταλών (το διαβόητο 20% «λίπος» που αφορά και κατηγορίες μισθωτών). Ορισμένα (γονικές παροχές-κληρονομιές, φόρος σε ποτά-τσιγάρα-καύσιμα) άργησαν να ληφθούν. Θα χρειαστεί όμως και ανάπτυξη. Καραδοκεί κίνδυνος να οδηγηθούμε, ελλείψει ρευστότητας και λόγω συμπίεσης αποδοχών, σε αυτοτροφοδοτούμενη παρατεταμένη ύφεση, που θα επιδεινώσει τα ποσοστά ελλείμματος-χρέους. Η ποιότητα της ανάπτυξης πρέπει να προσεχθεί: μια οικολογική έμφαση, πέραν των περιβαλλοντικών ευεργετημάτων, είναι και οικονομικά ωφέλιμη (δημιουργία θέσεων εργασίας σε καινοτόμους κλάδους). Εδώ τα εν υπνώσει κοινοτικά κονδύλια ΕΣΠΑ μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμα -- αν πάψουμε να τα διασπαθίζουμε. Κοντολογίς, μείγμα κεϋνσιανισμού (όχι στη «δώσʼ τα όλα» εκδοχή του!) και οικολογίας, εντός πλαισίου δημοσιονομικής πειθαρχίας. Ίδωμεν.

Ο Βασίλης Πεσμαζόγλου διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου