Τριάντα χρόνια μετά
Ελίζα Παπαδάκη, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2010-03-24
Τριάντα χρόνια ευρωπαϊκής συμμετοχής συμπληρώνει η Ελλάδα: στην ΕΟΚ αρχικά, που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση, κατόπιν τα τελευταία δέκα χρόνια στην ευρωζώνη. Συγκριτικά φτωχή χώρα, κοντά με τους Ιρλανδούς που είχαν προηγηθεί, ήμασταν οι φτωχότεροι της Ευρώπης όταν εντασσόμασταν το 1981. Και εκεί, στην κατηγορία των φτωχότερων και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, παραμείναμε πάνω από είκοσι χρόνια.
Πλέον όχι με τους Ιρλανδούς, που τη δεκαετία του 1990 απογειώθηκαν, αλλά με τους Πορτογάλους αφότου εντάχθηκαν και αυτοί, με τους οποίους εναλλασσόμασταν στην τελευταία θέση ως προς το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ). Μόνον από το 2004 μετατοπιστήκαμε στη μεσαία κατηγορία, όχι τόσο χάρη στην (πραγματική) δική μας πορεία σύγκλισης, όσο επειδή στην Ένωση προσχώρησαν φτωχότερες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οπότε ο μέσος όρος έπεσε χαμηλότερα.
Στο διάστημα αυτό πάντως ανέβαινε το βιοτικό, οπωσδήποτε το καταναλωτικό μας επίπεδο, θεαματικά από τα μέσα της τριακονταετίας (1995) και μετά που είχαμε υψηλούς σχετικά ρυθμούς μεγέθυνσης, κατασκευάστηκαν θαυμαστές υποδομές, μεγάλες και μικρές, η χώρα έγινε αγνώριστη. Συνέβαλαν οι κοινοτικοί πόροι, ο διογκούμενος δανεισμός Δημοσίου και ιδιωτών. Όμως βασικά προβλήματα για την ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή δεν τα αντιμετωπίσαμε. Ενδεικτικά, επίσης με τους Πορτογάλους μοιραζόμαστε τις μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες στην Ευρώπη: μόνο στις δύο χώρες το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού έχει έξι φορές μεγαλύτερο εισόδημα από το φτωχότερο 20%, σε όλες τις άλλες η αναλογία είναι το πολύ πέντε προς ένα, συχνά τέσσερα ή και πιο κάτω. Διατηρήσαμε αυτό τον λόγο σταθερό μέχρι το 2008 (τελευταία στοιχεία) ενόσω αυξάνονταν συνεχώς οι κοινωνικές δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού.
Ακόμα, τα δάση μας τα καίγαμε, ρυπαίναμε θάλασσες και παραλίες, εξαντλούσαμε τους υδάτινους πόρους, χτίζαμε αυθαίρετα χωρίς χωροταξία, οριστικές λύσεις τι να κάνουμε τα σκουπίδια μας δεν βρίσκαμε. Το εκπαιδευτικό σύστημα χωλαίνει και υποχρηματοδοτείται, χειρότερα η έρευνα, με όλα τα κίνητρα και τις μειώσεις φόρων, τρόπους να γίνουν πολλές παραγωγικές επενδύσεις που να δημιουργούν καλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, να ανοίξουν διέξοδο από την ανεργία ή τη φτηνή, προσωρινή απασχόληση των νέων, δεν ανακαλύψαμε, η χώρα γέμισε εμπορικά κέντρα με εισαγόμενα είδη προπάντων. Κουβαλώντας σωρευμένα προβλήματα σε πολλούς τομείς, φτάσαμε στην τωρινή κρίση της αναχρηματοδότησης του χρέους.
Η άποψη που ακούγεται συχνά τους τελευταίους μήνες, ότι είναι η σοβαρότερη που αντιμετωπίζει η χώρα μετά το 1974, προοπτικά μάλλον σωστή είναι, με την έννοια ότι θα απαιτηθούν μακρές και δύσκολες προσπάθειες για να αντιστραφούν τα «δίδυμα» ελλείμματα και χρέη, του δημοσίου και του εξωτερικού ισοζυγίου. Θα πάρει χρόνια, τα σκληρά μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται φέτος δεν είναι παρά η αρχή. Διότι σοβαρές κρίσεις είχαμε και άλλες, με οξύτερη εκείνη του ισοζυγίου του 1985, όταν το εξωτερικό έλλειμμα της χώρας έφτασε το 9,8% του ΑΕΠμε την αδύναμη δραχμή τότε κι αν ήταν προ των θυρών το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο! Κινητοποιήθηκε όμως η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη (ισχυρός πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο Ζακ Ντελόρ) σε συνδυασμό με ένα διετές αυστηρό πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας (κατά 13% μείωσε τους πραγματικούς μισθούς) και εκείνη η κρίση ξεπεράστηκεπροσωρινά, όπως φάνηκε εκ των υστέρων. Τούτη τη φορά αποκλείεται να ξεμπερδέψουμε τόσο γρήγορα.
Αλλά και δεν έχουμε πια δεδομένη μια ενεργητική έκφραση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, όπως μας στήριζε επί τρεις δεκαετίες. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον οι όποιες στατιστικές «απάτες» ή παραβιάσεις των κανόνων της ευρωζώνης για το έλλειμμα. Γενικότερα έχει πάρει μια τροπή η Ευρώπη μετά τη διεύρυνση και το ναυάγιο του Ευρωσυντάγματος, όπου η αλληλεγγύη συρρικνώνεται. Επιπλέον οι επώδυνες συνέπειες της κρίσης τροφοδότησαν εθνικές αναδιπλώσεις.
Πολιτικούς υπερασπιστές της παλιάς αντίληψης για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, για να βοηθηθεί η χώρα μας να δανειστεί με μικρότερο κόστος, ακούμε και τώρα. Ανάμεσά τους ο επίτροπος Όλι Ρεν, ο οποίος γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα πόσο σκληρές προσπάθειες καταβάλλονται, υπουργοί, εκπρόσωποι κομμάτων. Θα σταθούν αρκετοί για να γείρουν τη ζυγαριά υπέρ μας στη σύνοδο κορυφής αύριο και μεθαύριο; Δεν μπορούμε να το προδικάσουμε.
Και στη χειρότερη τυχόν έκβαση, ωστόσο, ας έχουμε κατά νου ότι και συρρικνωμένη και παθητική μόνο η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη παρέχει προστασία. Και ας είμαστε ανάμεσα σε αυτούς που αγωνίζονται να την διαφυλάξουν. Αν κάτι πρέπει να δίδαξαν αυτά τα τριάντα χρόνια είναι ότι, με οσηδήποτε βοήθεια, από τις δικές μας επιλογές θα εξαρτηθεί τελικά η πορεία μας.
Πλέον όχι με τους Ιρλανδούς, που τη δεκαετία του 1990 απογειώθηκαν, αλλά με τους Πορτογάλους αφότου εντάχθηκαν και αυτοί, με τους οποίους εναλλασσόμασταν στην τελευταία θέση ως προς το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ). Μόνον από το 2004 μετατοπιστήκαμε στη μεσαία κατηγορία, όχι τόσο χάρη στην (πραγματική) δική μας πορεία σύγκλισης, όσο επειδή στην Ένωση προσχώρησαν φτωχότερες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οπότε ο μέσος όρος έπεσε χαμηλότερα.
Στο διάστημα αυτό πάντως ανέβαινε το βιοτικό, οπωσδήποτε το καταναλωτικό μας επίπεδο, θεαματικά από τα μέσα της τριακονταετίας (1995) και μετά που είχαμε υψηλούς σχετικά ρυθμούς μεγέθυνσης, κατασκευάστηκαν θαυμαστές υποδομές, μεγάλες και μικρές, η χώρα έγινε αγνώριστη. Συνέβαλαν οι κοινοτικοί πόροι, ο διογκούμενος δανεισμός Δημοσίου και ιδιωτών. Όμως βασικά προβλήματα για την ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή δεν τα αντιμετωπίσαμε. Ενδεικτικά, επίσης με τους Πορτογάλους μοιραζόμαστε τις μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες στην Ευρώπη: μόνο στις δύο χώρες το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού έχει έξι φορές μεγαλύτερο εισόδημα από το φτωχότερο 20%, σε όλες τις άλλες η αναλογία είναι το πολύ πέντε προς ένα, συχνά τέσσερα ή και πιο κάτω. Διατηρήσαμε αυτό τον λόγο σταθερό μέχρι το 2008 (τελευταία στοιχεία) ενόσω αυξάνονταν συνεχώς οι κοινωνικές δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού.
Ακόμα, τα δάση μας τα καίγαμε, ρυπαίναμε θάλασσες και παραλίες, εξαντλούσαμε τους υδάτινους πόρους, χτίζαμε αυθαίρετα χωρίς χωροταξία, οριστικές λύσεις τι να κάνουμε τα σκουπίδια μας δεν βρίσκαμε. Το εκπαιδευτικό σύστημα χωλαίνει και υποχρηματοδοτείται, χειρότερα η έρευνα, με όλα τα κίνητρα και τις μειώσεις φόρων, τρόπους να γίνουν πολλές παραγωγικές επενδύσεις που να δημιουργούν καλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, να ανοίξουν διέξοδο από την ανεργία ή τη φτηνή, προσωρινή απασχόληση των νέων, δεν ανακαλύψαμε, η χώρα γέμισε εμπορικά κέντρα με εισαγόμενα είδη προπάντων. Κουβαλώντας σωρευμένα προβλήματα σε πολλούς τομείς, φτάσαμε στην τωρινή κρίση της αναχρηματοδότησης του χρέους.
Η άποψη που ακούγεται συχνά τους τελευταίους μήνες, ότι είναι η σοβαρότερη που αντιμετωπίζει η χώρα μετά το 1974, προοπτικά μάλλον σωστή είναι, με την έννοια ότι θα απαιτηθούν μακρές και δύσκολες προσπάθειες για να αντιστραφούν τα «δίδυμα» ελλείμματα και χρέη, του δημοσίου και του εξωτερικού ισοζυγίου. Θα πάρει χρόνια, τα σκληρά μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται φέτος δεν είναι παρά η αρχή. Διότι σοβαρές κρίσεις είχαμε και άλλες, με οξύτερη εκείνη του ισοζυγίου του 1985, όταν το εξωτερικό έλλειμμα της χώρας έφτασε το 9,8% του ΑΕΠμε την αδύναμη δραχμή τότε κι αν ήταν προ των θυρών το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο! Κινητοποιήθηκε όμως η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη (ισχυρός πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο Ζακ Ντελόρ) σε συνδυασμό με ένα διετές αυστηρό πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας (κατά 13% μείωσε τους πραγματικούς μισθούς) και εκείνη η κρίση ξεπεράστηκεπροσωρινά, όπως φάνηκε εκ των υστέρων. Τούτη τη φορά αποκλείεται να ξεμπερδέψουμε τόσο γρήγορα.
Αλλά και δεν έχουμε πια δεδομένη μια ενεργητική έκφραση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, όπως μας στήριζε επί τρεις δεκαετίες. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον οι όποιες στατιστικές «απάτες» ή παραβιάσεις των κανόνων της ευρωζώνης για το έλλειμμα. Γενικότερα έχει πάρει μια τροπή η Ευρώπη μετά τη διεύρυνση και το ναυάγιο του Ευρωσυντάγματος, όπου η αλληλεγγύη συρρικνώνεται. Επιπλέον οι επώδυνες συνέπειες της κρίσης τροφοδότησαν εθνικές αναδιπλώσεις.
Πολιτικούς υπερασπιστές της παλιάς αντίληψης για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, για να βοηθηθεί η χώρα μας να δανειστεί με μικρότερο κόστος, ακούμε και τώρα. Ανάμεσά τους ο επίτροπος Όλι Ρεν, ο οποίος γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα πόσο σκληρές προσπάθειες καταβάλλονται, υπουργοί, εκπρόσωποι κομμάτων. Θα σταθούν αρκετοί για να γείρουν τη ζυγαριά υπέρ μας στη σύνοδο κορυφής αύριο και μεθαύριο; Δεν μπορούμε να το προδικάσουμε.
Και στη χειρότερη τυχόν έκβαση, ωστόσο, ας έχουμε κατά νου ότι και συρρικνωμένη και παθητική μόνο η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη παρέχει προστασία. Και ας είμαστε ανάμεσα σε αυτούς που αγωνίζονται να την διαφυλάξουν. Αν κάτι πρέπει να δίδαξαν αυτά τα τριάντα χρόνια είναι ότι, με οσηδήποτε βοήθεια, από τις δικές μας επιλογές θα εξαρτηθεί τελικά η πορεία μας.
