Ο κίνδυνος του κενού
Πριμοδοτούμε μια «κοινωνία - φρούριο» έναντι της ελευθερίας μιας ανοιχτής κοινωνίας
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2005-08-20
Όταν πέσεις σε κινούμενη άμμο, δεν πρέπει, λένε, να χτυπάς τα πόδια ελπίζοντας μάταια ότι θα βρεις στέρεο έδαφος για να βγεις. Kαλύτερα να περιμένεις να σε τραβήξουν. Tα τελευταία τρομοκρατικά χτυπήματα στο Λονδίνο μάς θύμισαν ότι από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και μετά ο κόσμος έγινε κινούμενη άμμο. Οι πρωταγωνιστές, βουτηγμένοι σε αυτήν, κλωτσάνε μανιασμένα, βυθίζοντάς μας όλους πιο βαθιά, χωρίς προς το παρόν να φαίνεται ποιος θα μας τραβήξει έξω
Κνδυνεύουμε να μπούμε στον φαύλο κύκλο όπου κάθε νέο βήμα προς μεγαλύτερη ασφάλεια εις βάρος της ελευθερίας θα έχει με το μέρος του τη «φρόνηση», το αυτονόητο της επιλογής και τη συναίνεση της μεγάλης πλειοψηφίας
Πράγματι, το νέο τρομοκρατικό χτύπημα έδειξε για άλλη μια φορά ότι η πολεμική απάντηση στην τρομοκρατία την οποία εγκαινίασαν ο Μπους και Μπλερ μετά την 11η Σεπτεμβρίου, με κορυφαία επιλογή την εισβολή στο Ιράκ, είναι αδιέξοδη. Αποτέλεσε θείο δώρο στην ισλαμική τρομοκρατία. Επιπλέον, προκάλεσε ένα γενικευμένο εκβαρβαρισμό της διεθνούς ζωής, που επεκτείνεται πέρα από τους εμπολέμους και δηλητηριάζει όλον τον πλανήτη. Οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας το επιβεβαιώνουν χρόνο με τον χρόνο. Στις ΗΠΑ ο εκβαρβαρισμός εκδηλώνεται με τα αίσχη του Γκουαντάναμο, του Αμπού Γκράιβ και της εξαγωγής υπόπτων σε μουσουλμανικές χώρες για να «ανακριθούν», δηλαδή να βασανιστούν (τι φρικτή διάψευση της σύγκρουσης Δύσης - Ισλάμ!).
Τώρα η καμπάνα χτυπάει για την Ευρώπη, καθώς το έδαφός της γίνεται στόχος αλλεπάλληλων τρομοκρατικών χτυπημάτων. Το οξυμμένο πολιτικό κλίμα αυξάνει την ένταση μεταξύ των αξιών της ελευθερίας και της ασφάλειας. Κινδυνεύουμε να μπούμε στον φαύλο κύκλο όπου κάθε νέο βήμα προς μεγαλύτερη ασφάλεια εις βάρος της ελευθερίας θα έχει με το μέρος του τη «φρόνηση», το αυτονόητο της επιλογής και τη συναίνεση της μεγάλης πλειοψηφίας. H διολίσθηση αυτή επιτείνεται από δύο παράγοντες. Κατ’ αρχάς, από τη μορφή της ισλαμικής τρομοκρατίας. Ο άνθρωπος-βόμβα που χτυπά τυχαίους μαζικούς στόχους. Για να τον σταματήσεις πρέπει να αναπτύξεις μηχανισμούς εξατομικευμένου εντοπισμού, γενικευμένης παρακολούθησης και αυξανόμενου κλεισίματος των συνόρων.
Αυταπάτη ασφάλειας
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αυταπάτη της απόλυτης ασφάλειας που γεννιέται από τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών. Θυμόμαστε ότι έμβλημα της στροφής που επέφερε η κυβέρνηση Μπους προς τη στρατιωτικοποίηση της διεθνούς πολιτικής πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ήταν η «ασπίδα προστασίας» των ΗΠΑ από πυρηνική επίθεση. Πιστεύω ότι οι προτάσεις παρακολούθησης των τηλεφώνων και του Διαδικτύου αναπαράγουν τέτοιους μύθους πέραν από το ότι παραβιάζουν κατάφωρα την ατομική ελευθερία, καθώς επιτρέπουν την καταγραφή του συνόλου σχεδόν των κοινωνικών σχέσεων και επιλογών του καθενός μας. H αυταπάτη της απόλυτης ασφάλειας είναι επιπλέον επιζήμια γιατί εμποδίζει μια ψύχραιμη συζήτηση τόσο μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών όσο και στην κοινωνία για την «ανταλλαγή» (trade-off) μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας που είμαστε διατεθειμένοι ως κοινωνία να κάνουμε εν όψει μιας παρατεταμένης (όπως προβλέπεται) δράσης της ισλαμικής τρομοκρατίας. Πόση ελευθερία είμαστε διατεθειμένοι να χάσουμε έναντι πόσης ασφάλειας; Με ποιες πιθανότητες επιτυχίας; Πόσο κόστος πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό;
Προσωπικά δεν πιστεύω στην κινδυνολογία για την επερχόμενη κοινωνία του «Μεγάλου Αδελφού». Ο πολιτικός - νομικός πολιτισμός των ευρωπαϊκών κοινωνιών, ιδίως της Βρετανίας, έχει ισχυρότατες αντιστάσεις που ήδη εκδηλώνονται. Αλλού πιστεύω βρίσκεται το πρόβλημα. Στην κινούμενη άμμο, στη διολίσθηση που ανεπαισθήτως προκαλεί η αποσύνδεση της νομικής - αστυνομικής όψης του ζητήματος της ασφάλειας από τη διεθνή πολιτική όψη. H αποσύνδεση δεν επιβάλλεται από την ισχύ των βασικών υπαίτιων της σημερινής κατάστασης, αλλά από το ακριβώς αντίθετο: την αποτυχία τους και το κενό στρατηγικής. Παραφράζοντας τον διάσημο ορισμό του Καρλ Σμιτ - κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης -, κινδυνεύουμε να διολισθήσουμε σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης χωρίς να υπάρχει κυρίαρχος. Χωρίς να έχει κανείς την ισχύ να αποφασίσει, κι επομένως να καθοδηγήσει αυτή τη λεπτή φάση.
Οι ΗΠΑ του Μπους βρίσκονται σε κενό στρατηγικής καθώς η πολιτική τους στο Ιράκ απέτυχε οικτρά, θάβοντας μαζί τις ρητορείες για «εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής». Αναζητούν την κατάλληλη exit strategy (στρατηγική εξόδου), δηλαδή να φύγουν χωρίς να αφήσουν πίσω τους τελείως ρημάδια. Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε πλήρη κρίση, αδυνατεί προφανώς να αναλάβει διεθνείς πρωτοβουλίες πνοής. Έτσι, από τη στιγμή που στις κοινωνίες μας το διεθνές και το εθνικό συμπλέκονται πλέον αξεδιάλυτα, κινδυνεύουμε να δούμε να διεθνοποιείται ραγδαία ο φόβος και η «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», την ίδια στιγμή που έχει παραλύσει και αδρανοποιηθεί κάθε κέντρο διεθνούς πολιτικής στρατηγικής. Κινδυνεύουμε, δηλαδή, να πριμοδοτείται σταθερά και μονομερώς η ασφάλεια μιας «κοινωνίας - φρουρίου» έναντι της ελευθερίας μιας ανοιχτής κοινωνίας. Για να αποφύγουμε τον κίνδυνο χρειάζεται να ξαναπάμε στην αφετηρία της σημερινής διεθνούς κρίσης. Στις αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτικοποίηση της διεθνούς πολιτικής. Στην αναγέννηση του ρόλου των διεθνών οργανισμών και της πολυμερούς - δημοκρατικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης. Σε αυτό το πεδίο κρίνονται σήμερα οι εθνικές και διεθνείς πολιτικές δυνάμεις.
Στην Ελλάδα: «Ήθελές τα και παθές τα»...
Στην Ελλάδα κοιτάμε αφ’ υψηλού το δίλημμα ελευθερία - ασφάλεια που αντιμετωπίζουν οι «άλλοι». «Ήθελές τα και παθές τα» σκεφτόμαστε. Παράλληλα θεωρούμε ότι η Ελλάδα δεν κινδυνεύει από την ισλαμική τρομοκρατία γιατί παραδοσιακά έχει κρατήσει φιλοαραβική και αντιαμερικανική στάση. Πρόκειται όμως για πολιτικές συμπάθειες που διαμορφώθηκαν στην εποχή του διπολισμού και του αραβικού εθνικισμού. Αντανακλούν σε μεγάλο μέρος εκείνες τις συνθήκες. Οπωσδήποτε εξακολουθούν να «προστατεύουν» κάπως την Ελλάδα, αλλά όλο και λιγότερο. Γιατί η σημερινή ισλαμική τρομοκρατία μικρή σχέση έχει με εκείνο το παρελθόν και γιατί εμείς τρέφουμε όλο και λιγότερη «κατανόηση» για το δίκιο και τους στόχους της. Επιπλέον, όμως, γιατί ποικίλλουν οι τρόποι, οι τόποι και το προφίλ των ισλαμιστών τρομοκρατών, όπως φάνηκε από τους δράστες του Λονδίνου (δεύτερη γενιά μεταναστών, φαινομενικά ενσωματωμένων).
Το πάθος κατά της «Δύσης» που γεννά η υπερεθνική πολιτική σύγκρουση συναντιέται με τις ταπεινώσεις και τις ματαιώσεις που συσσωρεύονται μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες μας. Οι «τρομοκράτες της διπλανής πόρτας», όπως αποκλήθηκαν, προέκυψαν μέσα από τους δαιδάλους και τις αντιφάσεις των «υβριδικών ταυτοτήτων» που διαμορφώνονται στο εσωτερικό μιάς αναντίστρεπτα πολυπολιτισμικής σύγχρονης κοινωνίας. Είναι φανερό ότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου γενικά, των μειοψηφιών και των μεταναστών ειδικότερα, αποτελεί το απαραίτητο αντίδοτο στους κινδύνους που δημιουργεί η συσσώρευση της κοινωνικής και εθνοτικής εχθρότητας. Ο σεβασμός στον άνθρωπο μειώνει τον αριθμό των ανθρώπινων βομβών. Βεβαίως δεν αρκεί, όπως αποδείχτηκε στη Βρετανία, σε μια κατ’ εξοχήν φιλελεύθερη και πολυπολιτισμική κοινωνία, που χρεώθηκε όμως την ευθύνη του πολέμου στο Ιράκ. Αποτελεί όμως προϋπόθεση και αναγκαίο όρο.
H Ελλάδα, χώρα σύγχρονη στην ταραγμένη πάντα περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, με εγκατεστημένες πλέον εθνικές και θρησκευτικές μειοψηφίες, με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που ήλθαν για να μείνουν και να κάνουν τα παιδιά τους Έλληνες πολίτες, δεν μπορεί να παραβλέψει αυτόν τον όρο. Αντίθετα, πρέπει να τον δει σαν μια ευκαιρία μακροπρόθεσμης επένδυσης τόσο στον πολιτισμό όσο και στην ασφάλειά της. H υπόθαλψη των ρατσιστικών συμπεριφορών, ο εξευτελισμός των μεταναστών στα τελωνεία της χώρας από τους αστυνομικούς, η περιφρόνηση της μουσουλμανικής θρησκείας όπως εκφράζεται με την άθλια υπόθεση του τζαμιού που ποτέ δεν χτίζεται, δεν ξεφτιλίζουν μόνο τον πολιτισμό μας, αλλά μπορεί πλέον να ανοίγουν μικρά, σχεδόν ανεπαίσθητα ρήγματα στη μελλοντική μας ασφάλεια.
Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα, η ελευθερία και η ασφάλεια μπορούν και έχουν να κάνουν ακόμα πολύ δρόμο μαζί. Μπορούν και πρέπει να αλληλοενισχυθούν. Δημιουργώντας ένα νέο «απόθεμα ασφάλειας» στη βάση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας όσων βρίσκονται στη διπλανή μας πόρτα. «Χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων», όπως λέει και το Σύνταγμά μας.
Κνδυνεύουμε να μπούμε στον φαύλο κύκλο όπου κάθε νέο βήμα προς μεγαλύτερη ασφάλεια εις βάρος της ελευθερίας θα έχει με το μέρος του τη «φρόνηση», το αυτονόητο της επιλογής και τη συναίνεση της μεγάλης πλειοψηφίας
Πράγματι, το νέο τρομοκρατικό χτύπημα έδειξε για άλλη μια φορά ότι η πολεμική απάντηση στην τρομοκρατία την οποία εγκαινίασαν ο Μπους και Μπλερ μετά την 11η Σεπτεμβρίου, με κορυφαία επιλογή την εισβολή στο Ιράκ, είναι αδιέξοδη. Αποτέλεσε θείο δώρο στην ισλαμική τρομοκρατία. Επιπλέον, προκάλεσε ένα γενικευμένο εκβαρβαρισμό της διεθνούς ζωής, που επεκτείνεται πέρα από τους εμπολέμους και δηλητηριάζει όλον τον πλανήτη. Οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας το επιβεβαιώνουν χρόνο με τον χρόνο. Στις ΗΠΑ ο εκβαρβαρισμός εκδηλώνεται με τα αίσχη του Γκουαντάναμο, του Αμπού Γκράιβ και της εξαγωγής υπόπτων σε μουσουλμανικές χώρες για να «ανακριθούν», δηλαδή να βασανιστούν (τι φρικτή διάψευση της σύγκρουσης Δύσης - Ισλάμ!).
Τώρα η καμπάνα χτυπάει για την Ευρώπη, καθώς το έδαφός της γίνεται στόχος αλλεπάλληλων τρομοκρατικών χτυπημάτων. Το οξυμμένο πολιτικό κλίμα αυξάνει την ένταση μεταξύ των αξιών της ελευθερίας και της ασφάλειας. Κινδυνεύουμε να μπούμε στον φαύλο κύκλο όπου κάθε νέο βήμα προς μεγαλύτερη ασφάλεια εις βάρος της ελευθερίας θα έχει με το μέρος του τη «φρόνηση», το αυτονόητο της επιλογής και τη συναίνεση της μεγάλης πλειοψηφίας. H διολίσθηση αυτή επιτείνεται από δύο παράγοντες. Κατ’ αρχάς, από τη μορφή της ισλαμικής τρομοκρατίας. Ο άνθρωπος-βόμβα που χτυπά τυχαίους μαζικούς στόχους. Για να τον σταματήσεις πρέπει να αναπτύξεις μηχανισμούς εξατομικευμένου εντοπισμού, γενικευμένης παρακολούθησης και αυξανόμενου κλεισίματος των συνόρων.
Αυταπάτη ασφάλειας
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αυταπάτη της απόλυτης ασφάλειας που γεννιέται από τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών. Θυμόμαστε ότι έμβλημα της στροφής που επέφερε η κυβέρνηση Μπους προς τη στρατιωτικοποίηση της διεθνούς πολιτικής πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ήταν η «ασπίδα προστασίας» των ΗΠΑ από πυρηνική επίθεση. Πιστεύω ότι οι προτάσεις παρακολούθησης των τηλεφώνων και του Διαδικτύου αναπαράγουν τέτοιους μύθους πέραν από το ότι παραβιάζουν κατάφωρα την ατομική ελευθερία, καθώς επιτρέπουν την καταγραφή του συνόλου σχεδόν των κοινωνικών σχέσεων και επιλογών του καθενός μας. H αυταπάτη της απόλυτης ασφάλειας είναι επιπλέον επιζήμια γιατί εμποδίζει μια ψύχραιμη συζήτηση τόσο μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών όσο και στην κοινωνία για την «ανταλλαγή» (trade-off) μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας που είμαστε διατεθειμένοι ως κοινωνία να κάνουμε εν όψει μιας παρατεταμένης (όπως προβλέπεται) δράσης της ισλαμικής τρομοκρατίας. Πόση ελευθερία είμαστε διατεθειμένοι να χάσουμε έναντι πόσης ασφάλειας; Με ποιες πιθανότητες επιτυχίας; Πόσο κόστος πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό;
Προσωπικά δεν πιστεύω στην κινδυνολογία για την επερχόμενη κοινωνία του «Μεγάλου Αδελφού». Ο πολιτικός - νομικός πολιτισμός των ευρωπαϊκών κοινωνιών, ιδίως της Βρετανίας, έχει ισχυρότατες αντιστάσεις που ήδη εκδηλώνονται. Αλλού πιστεύω βρίσκεται το πρόβλημα. Στην κινούμενη άμμο, στη διολίσθηση που ανεπαισθήτως προκαλεί η αποσύνδεση της νομικής - αστυνομικής όψης του ζητήματος της ασφάλειας από τη διεθνή πολιτική όψη. H αποσύνδεση δεν επιβάλλεται από την ισχύ των βασικών υπαίτιων της σημερινής κατάστασης, αλλά από το ακριβώς αντίθετο: την αποτυχία τους και το κενό στρατηγικής. Παραφράζοντας τον διάσημο ορισμό του Καρλ Σμιτ - κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης -, κινδυνεύουμε να διολισθήσουμε σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης χωρίς να υπάρχει κυρίαρχος. Χωρίς να έχει κανείς την ισχύ να αποφασίσει, κι επομένως να καθοδηγήσει αυτή τη λεπτή φάση.
Οι ΗΠΑ του Μπους βρίσκονται σε κενό στρατηγικής καθώς η πολιτική τους στο Ιράκ απέτυχε οικτρά, θάβοντας μαζί τις ρητορείες για «εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής». Αναζητούν την κατάλληλη exit strategy (στρατηγική εξόδου), δηλαδή να φύγουν χωρίς να αφήσουν πίσω τους τελείως ρημάδια. Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε πλήρη κρίση, αδυνατεί προφανώς να αναλάβει διεθνείς πρωτοβουλίες πνοής. Έτσι, από τη στιγμή που στις κοινωνίες μας το διεθνές και το εθνικό συμπλέκονται πλέον αξεδιάλυτα, κινδυνεύουμε να δούμε να διεθνοποιείται ραγδαία ο φόβος και η «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», την ίδια στιγμή που έχει παραλύσει και αδρανοποιηθεί κάθε κέντρο διεθνούς πολιτικής στρατηγικής. Κινδυνεύουμε, δηλαδή, να πριμοδοτείται σταθερά και μονομερώς η ασφάλεια μιας «κοινωνίας - φρουρίου» έναντι της ελευθερίας μιας ανοιχτής κοινωνίας. Για να αποφύγουμε τον κίνδυνο χρειάζεται να ξαναπάμε στην αφετηρία της σημερινής διεθνούς κρίσης. Στις αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτικοποίηση της διεθνούς πολιτικής. Στην αναγέννηση του ρόλου των διεθνών οργανισμών και της πολυμερούς - δημοκρατικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης. Σε αυτό το πεδίο κρίνονται σήμερα οι εθνικές και διεθνείς πολιτικές δυνάμεις.
Στην Ελλάδα: «Ήθελές τα και παθές τα»...
Στην Ελλάδα κοιτάμε αφ’ υψηλού το δίλημμα ελευθερία - ασφάλεια που αντιμετωπίζουν οι «άλλοι». «Ήθελές τα και παθές τα» σκεφτόμαστε. Παράλληλα θεωρούμε ότι η Ελλάδα δεν κινδυνεύει από την ισλαμική τρομοκρατία γιατί παραδοσιακά έχει κρατήσει φιλοαραβική και αντιαμερικανική στάση. Πρόκειται όμως για πολιτικές συμπάθειες που διαμορφώθηκαν στην εποχή του διπολισμού και του αραβικού εθνικισμού. Αντανακλούν σε μεγάλο μέρος εκείνες τις συνθήκες. Οπωσδήποτε εξακολουθούν να «προστατεύουν» κάπως την Ελλάδα, αλλά όλο και λιγότερο. Γιατί η σημερινή ισλαμική τρομοκρατία μικρή σχέση έχει με εκείνο το παρελθόν και γιατί εμείς τρέφουμε όλο και λιγότερη «κατανόηση» για το δίκιο και τους στόχους της. Επιπλέον, όμως, γιατί ποικίλλουν οι τρόποι, οι τόποι και το προφίλ των ισλαμιστών τρομοκρατών, όπως φάνηκε από τους δράστες του Λονδίνου (δεύτερη γενιά μεταναστών, φαινομενικά ενσωματωμένων).
Το πάθος κατά της «Δύσης» που γεννά η υπερεθνική πολιτική σύγκρουση συναντιέται με τις ταπεινώσεις και τις ματαιώσεις που συσσωρεύονται μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες μας. Οι «τρομοκράτες της διπλανής πόρτας», όπως αποκλήθηκαν, προέκυψαν μέσα από τους δαιδάλους και τις αντιφάσεις των «υβριδικών ταυτοτήτων» που διαμορφώνονται στο εσωτερικό μιάς αναντίστρεπτα πολυπολιτισμικής σύγχρονης κοινωνίας. Είναι φανερό ότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου γενικά, των μειοψηφιών και των μεταναστών ειδικότερα, αποτελεί το απαραίτητο αντίδοτο στους κινδύνους που δημιουργεί η συσσώρευση της κοινωνικής και εθνοτικής εχθρότητας. Ο σεβασμός στον άνθρωπο μειώνει τον αριθμό των ανθρώπινων βομβών. Βεβαίως δεν αρκεί, όπως αποδείχτηκε στη Βρετανία, σε μια κατ’ εξοχήν φιλελεύθερη και πολυπολιτισμική κοινωνία, που χρεώθηκε όμως την ευθύνη του πολέμου στο Ιράκ. Αποτελεί όμως προϋπόθεση και αναγκαίο όρο.
H Ελλάδα, χώρα σύγχρονη στην ταραγμένη πάντα περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, με εγκατεστημένες πλέον εθνικές και θρησκευτικές μειοψηφίες, με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που ήλθαν για να μείνουν και να κάνουν τα παιδιά τους Έλληνες πολίτες, δεν μπορεί να παραβλέψει αυτόν τον όρο. Αντίθετα, πρέπει να τον δει σαν μια ευκαιρία μακροπρόθεσμης επένδυσης τόσο στον πολιτισμό όσο και στην ασφάλειά της. H υπόθαλψη των ρατσιστικών συμπεριφορών, ο εξευτελισμός των μεταναστών στα τελωνεία της χώρας από τους αστυνομικούς, η περιφρόνηση της μουσουλμανικής θρησκείας όπως εκφράζεται με την άθλια υπόθεση του τζαμιού που ποτέ δεν χτίζεται, δεν ξεφτιλίζουν μόνο τον πολιτισμό μας, αλλά μπορεί πλέον να ανοίγουν μικρά, σχεδόν ανεπαίσθητα ρήγματα στη μελλοντική μας ασφάλεια.
Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα, η ελευθερία και η ασφάλεια μπορούν και έχουν να κάνουν ακόμα πολύ δρόμο μαζί. Μπορούν και πρέπει να αλληλοενισχυθούν. Δημιουργώντας ένα νέο «απόθεμα ασφάλειας» στη βάση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας όσων βρίσκονται στη διπλανή μας πόρτα. «Χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων», όπως λέει και το Σύνταγμά μας.
