Ένα βλέμμα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού

Μια από τις παράπλευρες αρνητικές συνέπειες των διαρκών δραματικών επεισοδίων της ελληνικής κρίσης συνίσταται στην αποκοπή της διανοητικής προσπάθειας των ελληνικού πολιτικού κόσμου από την παρακολούθηση πολύ ενδιαφερουσών εξελίξεων σε άλλες χώρες. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για τον πνευματικό κόσμο του τόπου. Τούτη την περίοδο όμως αξίζει κανείς να βγάλει το κεφάλι του έξω από το έλος στο οποίο βυθίζεται ο τόπος, για να παρατηρήσει – και να αντλήσει συμπεράσματα – τι συμβαίνει στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.

Διάβασα και εγώ το βιβλίο της Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Columbia, Sheri Berman «Το πρωτείο της πολιτικής – Η σοσιαλδημοκρατία και η Ευρώπη του 20ου αιώνα».

Το βιβλίο είναι μια καλογραμμένη παρουσίαση της γέννησης και εξέλιξης του σοσιαλδημοκρατικού ιδεολογικού ρεύματος και μια διεξοδική, αν και παραπάνω από καλοπροαίρετη είναι αλήθεια, παρουσίαση της συμβολής των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σε έναν ευρωπαίο αναγνώστη πολλές από τις πληροφορίες που εκτίθενται είναι γνωστές, ενδεχομένως δε διαπιστώνει κάποιος παραλείψεις υπέρ αλλά και σε βάρος του σοσιαλδημοκρατικού ρεύματος: Δεν εξετάζεται το γεγονός ότι η επιτυχία της σοσιαλδημοκρατίας εντοπίζεται σε ορισμένες κοινωνίες, ιδίως βορειο-ευρωπαϊκές, όπως εξάλλου δεν εξετάζεται η μείζων συμβολή της σοσιαλδημοκρατίας στη θεσμική προώθηση και σε κομβικές πολιτικές της Ε.Ε. Αυτό όμως που έναν ευρωπαίο αναγνώστη ασφαλώς εντυπωσιάζει είναι πως σε ένα βιβλίο για τη σοσιαλδημοκρατία βρίσκουν χώρο εκτεταμένες αναπτύξεις για ρεύματα καθαρά αντιδραστικά, όπως ο εθνικισμός του μεσοπολέμου, καθώς και ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός ναζισμός. Πράγματι, μια κάποια κοινή αντικαπιταλιστική αφετηρία τέτοιων ρευμάτων δεν μπορεί να γεφυρώσει την άβυσσο (εδώ ταιριάζει ο όρος άβυσσος…) που τα χωρίζει από το δημοκρατικό σοσιαλισμό που αποσπάστηκε κριτικά από τον ορθόδοξο μαρξισμό. Ωστόσο, από την άποψη του Αμερικάνου αναγνώστη σίγουρα αποτελεί μια σημαντική εισαγωγή (με την έννοια της initiation περισσότερο από αυτήν της introduction) στην προσφορά της δημοκρατικής και συμφιλιωμένης με την ιδέα και τη λειτουργία της αγοραίας οικονομίας Αριστεράς στην Ευρώπη.

Με την έννοια αυτή, θα μπορούσε να αποτελέσει και μια εισαγωγή σε μια τρέχουσα σημαντική εξέλιξη στο χώρο της αμερικανικής πολιτικής.

Ο Γερουσιαστής Bernie Sanders ήρθε από το πουθενά να ανατρέψει το σκηνικό της προκριματικής εκλογής του Δημοκρατικού Κόμματος. Αντί μιας εύκολης εκλογής, η απόλυτα mainstream Hillary Clinton αντιμετωπίζει μια δύσκολη κούρσα. Η προεκλογική εκστρατεία του Sanders βασίζεται στο δημοκρατικό σοσιαλισμό. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια έντονη κριτική των αυξανόμενων κοινωνικών και διακοινοτικών ανισοτήτων στις ΗΠΑ, σε μια γνωστή και σε εμάς κριτική του χρηματιστηριακού κεφαλαίου και στην πρόταση για ελεύθερη πρόσβαση για όλους σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Πέραν πάντως αυτής της κριτικής, κάποιες προτάσεις του είναι αρκετά ανεπεξέργαστες, όπως αυτή για φορολόγηση των χρηματιστηριακών συναλλαγών, όπου δεν αναφέρει ούτε ενδεικτικό ποσοστό, ούτε αν αφορά τις βραχυχρόνιες τοποθετήσεις. Άλλες είναι λίγο παλιομοδίτικες, όπως αυτή για την εφαρμογή ενός προγράμματος δημοσίων έργων, με προϋπολογισμό ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων.

Σίγουρα, ο Sanders δεν είναι ορθόδοξος μαρξιστής, αφού δηλώνει πως δεν πιστεύει ότι το Κράτος πρέπει να κατέχει τα μέσα παραγωγής. Όπως έγραψε ο Economist, «Παρά το ότι ο Sanders έχει χτίσει την εκστρατεία του πάνω σε μια ιερεμιάδα για την ανισοκατανομή του πλούτου και τη βουλιμία των εταιρειών, δεν είναι κυριολεκτικά σοσιαλιστής – ούτε καν ένας δημοκράτης σοσιαλιστής. Ο καλύτερος όρος που περικλείει τις θέσεις του Sanders είναι σοσιαλδημοκράτης, μια ετικέτα που ταιριάζει με τη μάλλον μπανάλ αντίληψή του για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που έλαμψαν και αναπτύχθηκαν στην Αμερική και για τη μεσαία τάξη που παράγει τον πλούτο της χώρας και αξίζουν μια δίκαιη μεταχείριση». Πράγματι, ο Sanders παραπέμπει ως πρότυπά του τον Καναδά και το σκανδιναβικό κοινωνικό κράτος. Το επίπεδο ανάπτυξης των ΗΠΑ του επιτρέπουν ενδεχομένως να διεκδικεί την εφαρμογή τόσο επιτυχημένων παραδειγμάτων κοινωνικού κράτους.

Επιστρέφοντας στα δικά μας, το προφανές θα ήταν κάποιος να πει ότι η εξέλιξη που περιγράψαμε παραπάνω στην αμερικάνικη πολιτική επιβεβαιώνει την επικαιρότητα της δημοκρατικής σοσιαλιστικής επιλογής. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτή η δυνατότητα. Το ενδιαφέρον είναι ότι η ριζική κριτική των ανισοτήτων, των προβλημάτων που δημιουργεί η κυριαρχία του χρηματοοικονομικού βραχίονα του καπιταλισμού, η διεκδίκηση δωρεάν ή πάντως οικονομικά προσιτών κοινωνικών υπηρεσιών είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για ένα πολιτικό σχέδιο που διεκδικεί να εντάσσεται στο ρεύμα του σύγχρονου δημοκρατικού σοσιαλισμού.