Δημόσιο και ιδιωτικό

Παρακολουθώντας τις ειδήσεις, κάθε μέρα θα βρούμε μία τουλάχιστον εκδήλωση αυτού που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε "νεοφιλελεύθερη επίθεση". Αγαθά που είχαμε μάθει να θεωρούμε δημόσια, τη χορήγησή τους εγγυημένη από το κράτος, υπάγονται ολοένα περισσότερο στην αγορά. Τείνουν να μετατρέπονται σε εμπορεύματα που παράγονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος τους. Οπότε θα πωλούνται στις τιμές που συμφέρουν τις επιχειρήσεις και θα αγοράζονται από όσους θέλουν, και σε συνθήκες που πιέζουν όλους σχεδόν να τα θέλουν, όσο μπορούν. Αυτό συντελείται με πρωτοβουλίες των διαδοχικών κυβερνήσεων όλων των τελευταίων ετών σε θεσμικό επίπεδο, κάτω από ισχυρή διεθνή πίεση, καθώς πρόκειται για κυρίαρχη τάση σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και μέσα από μιαν επίσης ισχυρή εσωτερική κοινωνική δυναμική. (Αυτήν την τελευταία, την τάση να ιδιωτικοποιούνται δημόσια αγαθά από πολλά ατομικά συμφέροντα, συχνά την παραβλέπουμε στη γενικότερη πολιτική συζήτηση. Δεν θα έπρεπε όμως, διότι αποτελεί συστατικό στοιχείο του προβλήματος. Κορυφαίο και εξόφθαλμο παράδειγμα, η καταπάτηση δασών και παραλιών, για να γίνουν οικόπεδα με εμπορική αξία. Πλήθος άλλα συναντάμε συγκαλυμμένα σε όλο το δημόσιο τομέα, και παραπλανητικά τα ονομάζουμε συλλήβδην "διαφθορά", μένοντας στην ηθική διάσταση, ενώ πρόκειται για εξωθεσμική, αλλά οικονομική πάντως λειτουργία ιδιωτικοποίησης.)

Την περασμένη εβδομάδα είχαμε δύο σημαντικά κρούσματα: Στην ενέργεια, με τις δηλώσεις του διευθύνοντος συμβούλου της ΔΕΗ σε μια τέτοια κατεύθυνση, και, πολύ σοβαρότερα, με τις σχετικές προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και στην ανώτατη παιδεία, με την έναρξη στη Βουλή της συζήτησης για την περιβόητη αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, που κανείς δεν γνωρίζει ποια μορφή θα πάρει τελικά και πολλοί φοβούνται τα χείριστα. Είχαμε και μιαν τοποθέτηση στην αντίθετη λογική: τη διαβεβαίωση του υπουργού Μεταφορών ότι δεν θα αυξηθούν τα εισιτήρια των αστικών συγκοινωνιών, ένα ανάμεσα σε αρκετά παραδείγματα που υποδηλώνουν ότι και στην κυβέρνηση ακόμα οι επιλογές δεν είναι μονοσήμαντες. Εδώ όμως πρόκειται κατά κανόνα μόνο για συντήρηση (αλλά για πόσον καιρό;) παλαιότερων πρακτικών, ενώ πολύ μεγαλύτερο βάρος έχουν οι "νεοφιλελεύθερες" πρωτοβουλίες, διότι αυτές αλλάζουν το οικονομικό και κοινωνικό τοπίο. Δεν περιορίζονται στις ιδιωτικοποιήσεις καθ εαυτές αρχικά δημοσίων φορέων, από τον ΟΤΕ μέχρι τα λιμάνια. Εκτείνονται παντού: στις εργασιακές σχέσεις, για παράδειγμα, αναιρώντας το καθεστώς ασφάλειας της απασχόλησης, και συλλογικής ρύθμισης των όρων και της αμοιβής της εργασίας, όπου υπάρχουν ακόμα, μεθαύριο πιθανώς και στις συντάξεις.

Απέναντι στις επιχειρούμενες μεταβολές οργανώνονται κοινωνικές διαμαρτυρίες, κατ αρχάς από τους άμεσα θιγόμενους, κάποτε και από πολύ ευρύτερα στρώματα, άνκαι ολοένα αραιότερα. Στους αγώνες αυτούς οι αριστεροί πρωτοστατούν. Ο χαρακτήρας τους όμως φαίνεται κυρίως αμυντικός, σε μια προσπάθεια να διαφυλαχθούν θεσμοί και λειτουργίες, που από καιρό στην κοινή συνείδηση παρουσιάζουν προβλήματα, όχι μόνον επειδή έτσι προπαγανδίζεται από την κυβέρνηση και τα κυρίαρχα συμφέροντα αλλά και επειδή έχουν σωρεύσει αρνητικές εμπειρίες στους πολίτες. Αν αυτό ισχύει, όσο πλέον θα γίνονται πορείες, διαδηλώσεις, απεργίες και καταλήψεις με κεντρικό σύνθημα "Κάτω τα χέρια από...", πολύ δύσκολα θα αποκτούν πλειοψηφική συμμετοχή ή αποδοχή, πολύ δύσκολα επομένως θα μπορούν και να πετύχουν το στόχο τους.

Πολύ λίγο έχουμε δοκιμάσει μιαν άλλη απάντηση στη "νεοφιλελεύθερη επίθεση": την ανάδειξη, μέσα από συλλογικές πρακτικές, της υπεροχής των δημόσιων αγαθών που θέλουμε να υπερασπιζόμαστε. Τα καλύτερα παραδείγματα τα έχει δώσει εδώ η τοπική αυτοδιοίκηση. Θα μπορούσαμε όμως να σκεφθούμε ανάλογες πρωτοβουλίες σε πολλούς άλλους χώρους: στην παιδεία, ας πούμε, όπου οι κινητοποιήσεις για την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της θα μπορούσαν να συνδυασθούν με συλλογικές προσπάθειες για καλύτερα, εναλλακτικά περιεχόμενα και διαδικασίες από διδάσκοντες και διδασκόμενους, αντί να σημαίνουν τη διακοπή κάθε εκπαιδευτικής λειτουργίας.