Σε συνθήκες βρασμού
Τάσος Παππάς, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2010-05-30
Τρεις γενικές απεργίες μέσα σε λίγους μήνες σίγουρα είναι ρεκόρ για την Ελλάδα της μεταπολίτευσης, ίσως και για την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Κι όμως, το αποτέλεσμα δεν είναι αντίστοιχο των προσδοκιών. Ούτε η κυβέρνηση έπεσε ούτε πήρε πίσω το σκληρό πακέτο της λιτότητας. Αντιθέτως, η εργασία χάνει διαρκώς θέσεις προς όφελος του κεφαλαίου.
Σύμφωνα με μια παραδοσιακή (και γενικώς σωστή) αντίληψη για τις κοινωνικές εξελίξεις, η γενική απεργία είναι η κορύφωση μιας αγωνιστικής πορείας, μ’ άλλα λόγια ένα βήμα πριν από τη μετωπική πολιτική σύγκρουση με επίδικο ζήτημα την ίδια την εξουσία. Είναι φανερό ότι για την ώρα δεν βρισκόμαστε σ’ αυτό το σημείο.
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ισχύει αυτό που η παραδοσιακή αριστερά υποστηρίζει, ότι δηλαδή αν και υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες, ο υποκειμενικός παράγοντας, καθήκον του οποίου είναι να εκφράσει τη διάχυτη δυσαρέσκεια και να δώσει νόημα στο σύνθημα «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», δεν είναι στο ύψος των περιστάσεων. Οι λόγοι είναι πολλοί:
1Λειτουργούν αποτελεσματικά οι μηχανισμοί εκμαυλισμού και χειραγώγησης της λαϊκής συνείδησης, σπρώχνοντας τον κόσμο στην απάθεια και την ιδιώτευση ή προσανατολίζοντάς τον σε ανούσιες πράξεις ατελέσφορης δυσφορίας.
2 Το σχήμα της εναλλαγής στην εξουσία ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ. -το αμορτισέρ του συναινετικού δικομματισμού- εξακολουθεί να αποδίδει, έστω κι αν ισορροπεί κάθε φορά σε χαμηλότερο σημείο. Φαίνεται πως ακόμη δεν έχει εκμετρήσει το ζην του, παρά τις αλλεπάλληλες νεκρώσιμες ακολουθίες που έχουν ψάλει οι επικριτές του.
3Οι δυνάμεις που υπόσχονται έναν άλλο κόσμο είτε αδυνατούν να τον περιγράψουν είτε, όταν επιχειρούν να το κάνουν, κάθε άλλο παρά ελκυστική είναι η προβολή του στο μέλλον. Η νοσταλγία για τους επίγειους «χαμένους παραδείσους» συσπειρώνει μόνον όσους δεν πήραν χαμπάρι ή αρνούνται πεισματικά να συνειδητοποιήσουν τι ακριβώς συνέβη το 1989, εξωραΐζοντας τα καθεστώτα που κατέρρευσαν χωρίς ν’ ανοίξει μύτη.
4Η πολυδιάσπαση της αριστεράς, της παράταξης που υποτίθεται ότι έχει ταχθεί υπέρ μιας άλλης κοινωνίας, πιο δίκαιης και πιο ελεύθερης, την καθιστά αφερέγγυο συνομιλητή των πολιτών που πλήττονται από την κρίση και αναζητούν απεγνωσμένα διέξοδο. Κατάσταση που επιδεινώνεται αν υπολογίσει κανείς τόσο την αποστροφή της απέναντι στις λογικές κυβερνητικής διαχείρισης όσο και το εμφυλιοπολεμικό κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό της. Η ιδεολογική καθαρότητα και η πολιτική ομοιομορφία θεωρούνται υπέρτατα αγαθά, ενώ η λύση των προβλημάτων παραπέμπεται στο επέκεινα (παραλλαγή της εσχατολογικής αφήγησης των θρησκευτικών σεχτών).
5Η προσφυγή με απύθμενη επιπολαιότητα σε προωθημένες μορφές πάλης, χωρίς να έχει προηγηθεί η κατάλληλη προετοιμασία και το κυριότερο χωρίς να έχει μελετηθεί η κλιμάκωση της δράσης, παράγει παραλυτικά φαινόμενα. Οι καταλήψεις για ψύλλου πήδημα και οι γενικές απεργίες με συντεχνιακά αιτήματα είναι πια κινητοποιήσεις τελετουργικού χαρακτήρα που προκαλούν κόπωση και απογοήτευση. Όπως έχει γράψει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, «η μαζική απεργία είναι πολύ περισσότερο ένα τέρμα που δείχνει κατά κολεκτιβιστικό τρόπο μια ολόκληρη περίοδο της πάλης των τάξεων που εκτείνεται σε πολλά χρόνια, και καμιά φορά σε δεκαετίες» («Μαζική απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα» εκδ. Κοροντζή). Αλλο αυτό και άλλο η «επαναστατική γυμναστική» για την τιμή των όπλων.
6Το συνδικαλιστικό κίνημα που στην παρούσα φάση οφείλει να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των εργαζομένων, έχει χάσει προ πολλού την καλή έξωθεν μαρτυρία. Οι εργαζόμενοι δεν εμπιστεύονται τα συνδικάτα γιατί επί μακρόν συμπεριφέρθηκαν ως ιμάντες μεταβίβασης της κυβερνητικής γραμμής ή ως γραμμόφωνα των κομματικών γραφειοκρατιών. Σήμερα και εξαιτίας του πρότερου κακόφημου βίου τους είναι ανίκανα ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών. Βολοδέρνουν διασπασμένα και σπαρασσόμενα, δίχως κύρος, εκτόπισμα και διαπραγματευτική ισχύ. «Τρώνε» τη μία ήττα μετά την άλλη, αναδιπλώνονται ατάκτως και παραβιάζουν συνεχώς τις κόκκινες γραμμές άμυνας που τα ίδια έχουν θέσει.
Οι κίνδυνοι είναι προφανείς: Κυριαρχία της λογικής του μικρότερου κακού. Ασύντακτες αντιπαραθέσεις χωρίς προοπτική. Προτάσεις με αιχμή τον ηγέτη-μεσσία που θα απαλλάξει τον τόπο από τα δεινά της κομματοκρατίας. Εμπέδωση κλίματος αντιπολιτικής και αντικοινοβουλευτισμού. Διάχυση της ανομίας και του πολιτικού εξτρεμισμού.
Κι όμως, το αποτέλεσμα δεν είναι αντίστοιχο των προσδοκιών. Ούτε η κυβέρνηση έπεσε ούτε πήρε πίσω το σκληρό πακέτο της λιτότητας. Αντιθέτως, η εργασία χάνει διαρκώς θέσεις προς όφελος του κεφαλαίου.
Σύμφωνα με μια παραδοσιακή (και γενικώς σωστή) αντίληψη για τις κοινωνικές εξελίξεις, η γενική απεργία είναι η κορύφωση μιας αγωνιστικής πορείας, μ’ άλλα λόγια ένα βήμα πριν από τη μετωπική πολιτική σύγκρουση με επίδικο ζήτημα την ίδια την εξουσία. Είναι φανερό ότι για την ώρα δεν βρισκόμαστε σ’ αυτό το σημείο.
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ισχύει αυτό που η παραδοσιακή αριστερά υποστηρίζει, ότι δηλαδή αν και υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες, ο υποκειμενικός παράγοντας, καθήκον του οποίου είναι να εκφράσει τη διάχυτη δυσαρέσκεια και να δώσει νόημα στο σύνθημα «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», δεν είναι στο ύψος των περιστάσεων. Οι λόγοι είναι πολλοί:
1Λειτουργούν αποτελεσματικά οι μηχανισμοί εκμαυλισμού και χειραγώγησης της λαϊκής συνείδησης, σπρώχνοντας τον κόσμο στην απάθεια και την ιδιώτευση ή προσανατολίζοντάς τον σε ανούσιες πράξεις ατελέσφορης δυσφορίας.
2 Το σχήμα της εναλλαγής στην εξουσία ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ. -το αμορτισέρ του συναινετικού δικομματισμού- εξακολουθεί να αποδίδει, έστω κι αν ισορροπεί κάθε φορά σε χαμηλότερο σημείο. Φαίνεται πως ακόμη δεν έχει εκμετρήσει το ζην του, παρά τις αλλεπάλληλες νεκρώσιμες ακολουθίες που έχουν ψάλει οι επικριτές του.
3Οι δυνάμεις που υπόσχονται έναν άλλο κόσμο είτε αδυνατούν να τον περιγράψουν είτε, όταν επιχειρούν να το κάνουν, κάθε άλλο παρά ελκυστική είναι η προβολή του στο μέλλον. Η νοσταλγία για τους επίγειους «χαμένους παραδείσους» συσπειρώνει μόνον όσους δεν πήραν χαμπάρι ή αρνούνται πεισματικά να συνειδητοποιήσουν τι ακριβώς συνέβη το 1989, εξωραΐζοντας τα καθεστώτα που κατέρρευσαν χωρίς ν’ ανοίξει μύτη.
4Η πολυδιάσπαση της αριστεράς, της παράταξης που υποτίθεται ότι έχει ταχθεί υπέρ μιας άλλης κοινωνίας, πιο δίκαιης και πιο ελεύθερης, την καθιστά αφερέγγυο συνομιλητή των πολιτών που πλήττονται από την κρίση και αναζητούν απεγνωσμένα διέξοδο. Κατάσταση που επιδεινώνεται αν υπολογίσει κανείς τόσο την αποστροφή της απέναντι στις λογικές κυβερνητικής διαχείρισης όσο και το εμφυλιοπολεμικό κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό της. Η ιδεολογική καθαρότητα και η πολιτική ομοιομορφία θεωρούνται υπέρτατα αγαθά, ενώ η λύση των προβλημάτων παραπέμπεται στο επέκεινα (παραλλαγή της εσχατολογικής αφήγησης των θρησκευτικών σεχτών).
5Η προσφυγή με απύθμενη επιπολαιότητα σε προωθημένες μορφές πάλης, χωρίς να έχει προηγηθεί η κατάλληλη προετοιμασία και το κυριότερο χωρίς να έχει μελετηθεί η κλιμάκωση της δράσης, παράγει παραλυτικά φαινόμενα. Οι καταλήψεις για ψύλλου πήδημα και οι γενικές απεργίες με συντεχνιακά αιτήματα είναι πια κινητοποιήσεις τελετουργικού χαρακτήρα που προκαλούν κόπωση και απογοήτευση. Όπως έχει γράψει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, «η μαζική απεργία είναι πολύ περισσότερο ένα τέρμα που δείχνει κατά κολεκτιβιστικό τρόπο μια ολόκληρη περίοδο της πάλης των τάξεων που εκτείνεται σε πολλά χρόνια, και καμιά φορά σε δεκαετίες» («Μαζική απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα» εκδ. Κοροντζή). Αλλο αυτό και άλλο η «επαναστατική γυμναστική» για την τιμή των όπλων.
6Το συνδικαλιστικό κίνημα που στην παρούσα φάση οφείλει να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των εργαζομένων, έχει χάσει προ πολλού την καλή έξωθεν μαρτυρία. Οι εργαζόμενοι δεν εμπιστεύονται τα συνδικάτα γιατί επί μακρόν συμπεριφέρθηκαν ως ιμάντες μεταβίβασης της κυβερνητικής γραμμής ή ως γραμμόφωνα των κομματικών γραφειοκρατιών. Σήμερα και εξαιτίας του πρότερου κακόφημου βίου τους είναι ανίκανα ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών. Βολοδέρνουν διασπασμένα και σπαρασσόμενα, δίχως κύρος, εκτόπισμα και διαπραγματευτική ισχύ. «Τρώνε» τη μία ήττα μετά την άλλη, αναδιπλώνονται ατάκτως και παραβιάζουν συνεχώς τις κόκκινες γραμμές άμυνας που τα ίδια έχουν θέσει.
Οι κίνδυνοι είναι προφανείς: Κυριαρχία της λογικής του μικρότερου κακού. Ασύντακτες αντιπαραθέσεις χωρίς προοπτική. Προτάσεις με αιχμή τον ηγέτη-μεσσία που θα απαλλάξει τον τόπο από τα δεινά της κομματοκρατίας. Εμπέδωση κλίματος αντιπολιτικής και αντικοινοβουλευτισμού. Διάχυση της ανομίας και του πολιτικού εξτρεμισμού.
